آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«تنزيل» بر مورد «نزول» گفته مى شود؛ اين مورد مى تواند يك واقعه خاص باشد كه سبب نزول آيه شده است ولى «تأويل» مفهوم عامّى است كه از آيه برداشت شده و قابل انطباق بر جريانات مشابه است. در برخى تعابير به اين دو اصطلاح ظَهر و بطن نيز گفته مى شود كه ظهر همان تنزيل و بطن همان تأويل است؛ زيرا ظاهر آيه همان مورد نزول را مى رساند و بطن آيه مفهوم گسترده ترى را شامل می شود.

در اصطلاح سلف، «تنزيل» بر مورد نزول گفته مى شود. اين مورد مى تواند يك واقعه خاص باشد كه آن واقعه، سبب نزول آيه شده است؛ ولى «تأويل» مفهوم عامّى است كه از آيه برداشت مى شود و قابل انطباق بر جريانات مشابه است. در برخى تعابير به اين دو اصطلاح ظَهر و بَطن نيز گفته مى شود كه ظهر همان تنزيل و بطن همان تأويل است؛ زيرا ظاهر آيه همان مورد نزول را مى رساند و در بطن آيه مفهوم گسترده ترى نهفته است. «فُضَيل بن يسار» درباره حديث معروف «مَا مِنَ الْقُرْآنِ آيَةٌ إِلَّا وَ لَهَا ظَهْرٌ وَ بَطْن‏» كه از پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نقل شده است، از امام صادق(علیه السلام) سؤال كرد. حضرت در جواب فرمود: «ظَهْرُهُ تَنْزِيلُهُ وَ بَطْنُهُ تَأْوِيلُهُ مِنْهُ مَا قَدْ مَضَى وَ مِنْهُ مَا لَمْ يَكُنْ يَجْرِي كَمَا يَجْرِي الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ»(1)؛ (ظَهر همان مورد نزول آيه است و بطن تأويل آن [كه موارد قابل انطباق را شامل مي شود]. برخى در گذشته اتفاق افتاده و برخى هنوز نيامده است. قرآن [پيوسته زنده و جاويد و قابل بهره گيرى است و] مانند آفتاب و ماه در جريان است). در حديث ديگر مي فرمايد: «ظَهْرِ الْقُرْآنِ الَّذِینَ نَزَلَ فِیهِمُ الْقُرْآنُ وَ بَطْنُهُ الَّذِینَ عَمِلُوا بِمِثْلِ أَعْمَالِهِمْ»(2)؛ (ظَهر، كسانى را در بر مى گيرد كه آيه درباره آنان نازل شده است و بطن كسانى را شامل مى شود كه كردارى مانند كردار آنان داشته باشند).(3)