آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

به تأكيد آيات و روايات، «شفاعت» به معناى وسيع كلمه در هر سه عالَم دنيا، برزخ و آخرت صورت مى پذيرد، هرچند محل اصلى شفاعت و آثار مهم آن در قيامت و براى نجات از عذاب دوزخ است. در سوره «نساء» آمده است: «اگر آنها هنگامى كه به خود ستم مى كردند به نزد تو مى آمدند و از خدا طلب آمرزش مى كردند و پيامبر(ص) نيز براى آنها استغفار مى كرد خدا را توبه پذير و مهربان مى يافتند».

بى شك از جمله زمان هايى كه شفاعت در آنها صورت مى گيرد روز قيامت است؛ چرا كه بسيارى از آيات شفاعت ناظر به آن روز مى باشد؛ ولى آيا در جهان برزخ و يا حتى در عالم دنيا نيز شفاعت صورت مى گيرد و در آخرت قبل از پايان حساب شفاعتى هست يا نه؟ جاى بحث و گفتگو است.
مرحوم علّامه طباطبايى در اينجا بحث مشروحى دارد و در پايان چنين نتيجه مى گيرد كه مسئله شفاعت در آخرين موقف از مواقف روز قيامت انجام مى گيرد، در اينجاست كه شفاعت كننده تقاضاى مغفرتِ شفاعت شونده را مى كند تا بدين وسيله وارد دوزخ نشود و يا به كمك شفاعتِ او بعضى از كسانى را كه در دوزخند خارج شوند.
وى در بعضى ديگر از كلماتش اشاره به عالم برزخ كرده و رواياتى را كه بر حضور پيامبر(صلى الله عليه وآله) و ائمه(عليهم السلام) به هنگام مرگ و سؤال قبر و كمك به مؤمنان دلالت دارد مورد توجه قرار داده، مى افزايد: اينها از قبيل شفاعت نيست؛ بلكه از قبيل تصرّف و حكومت الهيّه اى است كه خدا به آنها بخشيده است.(1)
عجب اينكه ايشان هنگامى كه از حقيقت شفاعت سخن مى گويد، آن را چنان توسعه داده كه هرگونه تأثير اسباب را در عالم تكوين و تشريع مشمول شفاعت مى شمرد؛ ولى در اينجا كمك و اعانت اولياء الله به گروهى از مؤمنان را براى نجات آنها از مشكلات برزخ و قبر، مصداق شفاعت نمى داند.
به هر حال آنچه از مجموعه آيات و روايات به دست مى آيد اين است كه «شفاعت» به معناى وسيع كلمه در هر سه عالم دنيا، برزخ و آخرت صورت مى پذيرد، هرچند محل اصلى شفاعت و آثار مهم آن در روز قيامت و براى نجات از عذاب دوزخ است. در آيه 64 سوره «نساء» مى خوانيم: «وَ لَوْ اَنَّهُمْ اِذْ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللهَ وَ اَسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ، لَوَجَدُوا اللهَ تَوَّاباً رَحِيماً»؛ (اگر آنها هنگامى كه به خود ستم مى كردند [و مرتكب گناه مى شدند] به نزد تو مى آمدند و از خدا طلب آمرزش مى كردند و پيامبر(صلى الله عليه وآله) نيز براى آنها استغفار مى كرد خدا را توبه پذير و مهربان مى يافتند).
آيا تقاضاى مغفرت از سوى پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) براى مؤمنانِ خطاكار چيزى جز شفاعت مى تواند باشد؟! همين معنا در داستان يعقوب و فرزندانش نيز در «قرآن» آمده است، آنها از پدر خواستند در پيشگاه خدا براى آنان استغفار كند او هم پذيرفت.(2)
و نيز بسيار شده است كه در همين جهان، افراد يا اقوامى به خاطر شفاعت پيامبران و اولياء الله از عذاب دنيا نجات يافته اند و اين، چيزى جز شفاعت نيست.
در جهان برزخ نيز روايات بسيارى داريم كه اعمال نيك آدمى همچون نماز، روزه، ولايت و امثال آن يا حضور اولياء الله سبب تخفيف آلام و مجازاتها مى گردد و يا دفن انسان صالح و پاكدامنى كه داراى حسنات مهمى بوده است در يك مقبره سبب تخفيف مجازات گنهكاران آن گورستان مى شود.
اينها همه نيز اشاراتى است به شفاعت در عالم برزخ؛ حتى نماز ميِت و تقاضاى مغفرتى كه در ضمن آن براى مردگان مى شود مسلماً بى تأثير نيست، اين نيز خود، نوعى شفاعت است.
بنابراين شفاعت محدود به عالم خاصى نيست؛ بلكه همه عوالم سه گانه را در بر مى گيرد، منتها جايگاه اصلی و مهم شفاعت همان قيامت و در آستانه قرار گرفتن در برابر كانون عذاب الهى است.(3)

گردآوري از كتاب: پيام قرآن‏، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: جمعى از فضلاء، دار الكتب الاسلامية‏، تهران‏، ‏1386 شمسی‏، چاپ: نهم، ج 6، ص 527.

مطالعه کتاب: http://mk6.ir/IgVjJ