آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«مراء» در لغت به معنی دوشیدن شیر از پستان گاو و گوسفند است و در اصطلاح به هر بحثی که از آن بخواهند نتیجه بگیرند اطلاق می شود. «مراء» بر سه قسم است: 1. ارائه دلائل محکم و متقن برای هدایت و راهنمایی فرد به حقیقت. این نوع مراء اشکالي ندارد و در برخی مواقع واجب نيز هست. 2. سخن حقّ مى گويد، اما نيّتش حقّ نيست؛ بلكه هدفش برترى جويى است. این نوع مراء، حرام است. 3. گاه هم سخن باطل است، و هم قصد برترى جويى است. حرمت اين نوع مراء از قسم دوم شديدتر است.

يكي از اصطلاحاتي كه در قرآن آمده است واژه «مراء» مي باشد. خداوند در پايان آيه 22 سوره «کهف» می فرماید: «... فَلَا تُمَارِ فِيهِمْ إِلَّا مِرَاءً ظَاهِراً وَ لَا تَسْتَفْتِ فِيهِمْ مِّنْهُمْ أَحَداً»؛ (پس درباره آنان جز با دليل سخن مگو و از هيچ كس درباره آنها سؤال مكن). خداوند در این آیه خطاب به پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: اگر مى خواهى با آنان بحث كنى دو اصل را فراموش مكن: نخست اينكه براى آنها دليل ظاهر و آشكار و محكمى ارائه كن. ديگر اينكه خصوصى با آنها بحث نكن، بلكه در حضور مردم و به صورت علنى باشد، تا نگويند با پيامبر(ص) صحبت كرديم و نبوديد ببينيد كه او را محكوم كرديم.
سؤال: در اين آيه شريفه واژه «مراء» به كار رفته است. منظور از «مراء» چيست؟ و نظر اسلام در مورد اين جرّ و بحث هايى كه هر از چندى در جامعه، ميان افراد و گروه هاى مختلف رخ مى دهد چه مى باشد؟
جواب: «مراء» در اصلِ لغت به معناى دوشيدن شير از پستان گوسفند و گاو است. سپس به بحث هايى كه مى خواهند نتيجه اى از آن بگيرند نيز گفته شده، ولى بايد توجّه داشت كه مراء بر سه قسم است:
1. اينكه يك نفر با شخصى ديگر، كه منكر حقيقتى است بحث مى كند و ادلّه محكم و متقنى ارائه مى دهد، تا او را به حقيقت رهنمون گردد. اين گونه بحث ها كه هم هدف حقّ است و هم نيّت خالص اشكالى ندارد. مثل اينكه با شخصى كه منكر اسلام است بحث مى كند و ادلّه منطقى و محكمى ارائه مى دهد تا او را به اسلام متمايل سازد. اين مراء ممنوع نيست، بلكه گاهي واجب است.
2. سخن حقّ مى گويد، اما نيّتش حقّ نيست؛ بلكه هدفش برترى جويى است، و مى خواهد سخنش را به كرسى بنشاند، اين نوع جرّ و بحث ها حرام است.
3. گاه هم سخن باطل است، و هم قصد برترى جويى است. حرمت اين نوع مراء از قسم دوم شديدتر است. متأسّفانه بسيارى از جرّ و بحث هاى سياسى و مانند آن، از قبيل قسم دوم و سوم است. به دو روايت در اين زمينه توجّه كنيد، تا اهميّت بحث روشن تر و خطر مراء باطل آشكارتر گردد:
الف): پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) فرمودند: «لَا يَسْتَكْمِلُ عَبْدٌ حَقِيقَةَ الْإِيمَانِ حَتَّى يَدَعَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ كَانَ مُحِقّاً»(1)؛ (هيچ بنده اى به حقيقت ايمان نمى رسد؛ مگر اينكه مراء را ترك كند؛ هر چند سخنش حقّ باشد). اين روايت اشاره به نوع دوم مراء دارد كه سخن حقّ است، ولى قصدِ شخص، برترى جويى است مى گويد: «مى خواهم بر تو پيروز شوم، بينى ات را به خاك بمالم، آبرويت را ببرم، رسوايت كنم، حرفم را به كرسى بنشانم». بنابراين، تا زمانى كه هدف روشنگرى و كشف حقيقت با استفاده از روش هاى مناسب و ادلّه معتبر است به بحث ادامه بده، اما هر زمان احساس كردى از اين مرز عبور شده و هدفِ طرف مقابل، برترى جويى و پيروزى در بحث و مانند آنهاست، بحث را رها كن، هر چند طرف مقابل از وسايل مناسبى براى رسيدن به آن هدفِ نامقدّس استفاده كند.
ب): امام صادق(عليه السلام) فرمود: «إِيَّاكَ وَ الْمِرَاءَ فَإِنَّهُ يُحْبِطُ عَمَلَكَ وَ إِيَّاكَ وَ الْجِدَالَ فَإِنَّهُ يُوبِقُكَ وَ إِيَّاكَ وَ كَثْرَةَ الْخُصُومَاتِ فَإِنَّهَا تُبْعِدُكَ مِنَ اللهِ»(2)؛ (از مراء [نوع دوم و سوم] بپرهيز كه اعمال و عباداتت نظير نماز و روزه و مانند آن را حبط و نابود مى كند. و از جدال نيز پرهيز كن كه تو را هلاك مى نمايد، و از دشمنى زياد و درگيرى فراوان نيز خوددارى كن، كه تو را از خداوند دور مى كند).
متأسّفانه در مباحث سياسى، مخصوصاً در جرّ و بحث هاى انتخاباتى اين گونه مراءها و جدال ها و خصومت ها فراوان است، آثار تخريبى آن هدر رفتنِ نيروها، ايجاد اختلاف، بُغض، كينه، عداوت، و غفلت از مسائل لازم و ضرورى و مهم جامعه است. عقل اقتضا مى كند كه اين گونه مباحث رها گردد، و به مشكلات علمى، فرهنگى، اقتصادى و اجتماعى جامعه پرداخته شود.(3)