آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

هر انسانی در برابر انبوهی از مجهولات و مشکلات درباره خود و دیگران قرار دارد و کلید حل آنها غالباً سؤال كردن از آگاهان و اندیشمندان است. به همین دلیل، امام علي(ع) در اين باره مي فرمايد: «هيچ گاه كسى در فراگيرى علم و سؤال از مجهولات، شرم و حيا به خود راه ندهد». پيامبر خدا(ص) نيز مي فرمايد: «علم، خزانه هايى است و كليدهاى آن سؤال است. خدا شما را رحمت كند، همواره سؤال كنيد؛ چرا كه چهار گروه براى آن پاداش داده مى شوند: سؤال كننده، پاسخ گوينده، كسانى كه در آنجا مستمع اند و آنها كه بدان ها علاقه مندند».

هر انسانى در برابر انبوهى از مجهولات و مشكلات درباره خود و ديگران قرار دارد كه گاه مربوط به مسائل مادّى است و گاه معنوى و كليد حلّ آنها غالباً سؤال از آگاهان و انديشمندان است. به همين دليل، خداوند در عالَم تكوين و تشريع درهاى سؤال را به روى انسان گشوده است. از نظر تشريع در دستورات اسلامى نه تنها اجازه سؤال به هر كس و درباره هر چيز داده شده است؛ بلكه به سؤال كردن امر كرده است، «قرآن مجيد» در دو آيه مى فرمايد: «فَاسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَاتَعْلَمُونَ»(1)؛ (از آگاهان سؤال كنيد اگر نمى دانيد).
اميرمؤمنان در بعضى از كلمات پرمعنايش در «نهج البلاغه» مى فرمايد: «وَ لَا يَسْتَحِيَنَّ أَحَدٌ إِذَا لَمْ يَعْلَمِ الشَّيْ‏ءَ أَنْ يَتَعَلَّمَهُ»(2)؛(هيچ گاه كسى در فراگيرى علم و سؤال از مجهولات، شرم و حيا به خود راه ندهد). آرى، سؤال كردن عيب نيست. عيب آن است كه انسان پرسش نكند و در جهل و نادانى باقي بماند.
جالب اين است كه در خطبه 162 سؤال كردن را حقّى براى هر كس ذكر فرموده و اين معنا در مورد جوانان و نوجوانان بسيار مهمتر است؛ چرا كه آنها داراى مجهولات فراوان از نظر تكوين و آفرينش هستند. خداوند نیز، حسّ كنجكاوى و جستجوگرى را در ذات انسان قرار داده است. انسان، همواره مايل است از چيزهايى كه نمى داند، بپرسد و بداند. اين حسّ در جوانان و نوجوانان شديدتر است؛ به سبب همان نيازى كه دارند، گاه آن قدر پدر و مادر را سؤال پيچ مى كنند كه داد و فريادشان بلند مى شود؛ در حالى كه وظيفه آنها اين است كه با محبّت و مدارا به اين نياز روحى شان پاسخ مثبت دهند. آنچه را مى دانند، در اختيارشان بگذارند و آنچه را نمى دانند به كسانى كه مى دانند ارجاع دهند. بعضى فكر مى كنند اگر از مسائل اصول عقايد سؤال كنند نشانه كفر و بى اعتقادى است؛ در حالى كه اين پرسش ها براى تحقيق بيشتر و استحكام بخشيدن به عقيده است.
دانشمندان و آگاهان، به ويژه عالِمان دينى وظيفه دارند كه در هر حال و در هر شرايط، براى پاسخ به سؤالات اعلام آمادگى كنند و با محبّت و احترام از پرسش كنندگان استقبال كنند و فراموش نكنند كه بر اساس روايتى كه از اميرمؤمنان على(عليه السلام) نقل شده، چنين وظيفه اى بر دوش دارند: (خداوند از افراد نادان، پيمانِ فراگيرى علم نگرفته، مگر آنكه پيش از آن از دانشمندان، پيمان آموزش گرفته است)؛ «إِنَّ اللهَ لَمْ يَأْخُذْ عَلَى الْجُهَّالِ عَهْداً بِطَلَبِ الْعِلْمِ حَتَّى أَخَذَ عَلَى الْعُلَمَاءِ عَهْداً بِبَذْلِ الْعِلْمِ لِلْجُهَّالِ».(3)
اين بحث را با ذكر چند حديث پر معنا پايان مى دهيم:
1. امام صادق(عليه السلام) يكى از يارانش به نام «حمران بن أعين» را تشويق به سؤال كرد و فرمود: «إِنَّمَا يَهْلِكُ النَّاسُ لِأَنَّهُمْ لَا يَسْأَلُونَ»(4)؛ (مردم به اين علت، هلاك و گمراه مى شوند كه پرسش نمى كنند).
2. امام علي(عليه السلام) مى فرمايد: «الْقُلُوبُ أَقْفَالٌ وَ مَفَاتِحُهَا السُّؤَال‏ٌ»(5)؛ (دلها قفل شده است و كليد آن، سؤال است).
3. از رسول خدا(صلى الله عليه و آله) روايت شده كه: «الْعِلْمُ خَزَائِنُ وَ مَفَاتِيحُهُ السُّؤَالُ فَاسْأَلُوا يَرْحَمُكُمُ اللهُ فَإِنَّهُ يُوجَرُ فِيهِ أَرْبَعَةٌ: السَّائِلُ وَ الْمُعَلِّمُ وَ الْمُسْتَمِعُ وَ الْمُحِبُّ لَهُمْ»(6)؛ (علم، خزانه هايى است و كليدهاى آن سؤال است. خدا شما را رحمت كند، همواره سؤال كنيد؛ چرا كه چهار گروه براى آن پاداش داده مى شوند: سؤال كننده، پاسخ گوينده، كسانى كه در آنجا مستمعند و آنها كه بدان ها علاقه مندند).
در تاريخ آمده كه: «در روز جنگ جمل، مرد عربى به اميرمؤمنان(عليه السلام) عرض كرد: اى اميرمؤمنان! تو مى گويى خداوند يگانه است؟ [منظور از اين يگانگى چيست؟] مردم از هر سو به او حمله كردند. گفتند: اى مرد عرب، نمى بينى تمام فكر اميرمؤمنان متوجّه جنگ است؟ [هر سخن جايى و هر نكته مقامى دارد!] امام فرمود: او را رها كنيد. چيزى كه اين مرد عرب مى خواهد، همان چيزى است كه ما از اين قوم مى خواهيم [ما هم از اين گروه، توحيد و يگانگى مى طلبيم و جنگ براى فراگيرى اين تعليمات مقدّس است]».(7)،(8)