آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اين كه خداوند پيش از اين كه معلومى وجود داشته باشد عالِم بوده، به اين دليل است كه او عالِم به ذاتش بوده و ذات او سرچشمه همه موجودات است، و اين كه قبل از وجود موجودات، پروردگار بوده، به اين دليل است كه قدرت به ربوبيّت و پرورش موجودات عين ذات پاك اوست و اگر او قادر است قبل از اين كه مقدورى وجود داشته باشد به اين دليل است كه قدرتش عين ذات اوست. لذا اين صفات و ديگر «صفات ثبوتيّه»، همگي عين ذات او هستند و ذات خدا هم قبل از هر چيزي بوده است.

امام علی(عليه السلام) در بخشی از خطبه 152 «نهج البلاغه» در توصیف خداوند می فرمايد: (او عالم بود در آن هنگام كه معلومى وجود نداشت، پروردگار بوده آن زمان كه پرورده اى نبود، و قادر و توانا بود آن زمان كه مقدورى نبود!)؛ «عَالِمٌ إِذْ لَا مَعْلُومٌ، وَ رَبٌّ إِذْ لَا مَرْبُوبٌ، وَ قَادِرٌ إِذْ لَا مَقْدُورٌ».
اما اين كه خداوند پيش از اين كه معلومى وجود داشته باشد عالِم بوده است، به اين دليل است كه او عالِم به ذاتش بوده و ذات او سرچشمه همه موجودات است؛ پس علم به ذات، در واقع علم به همه موجوداتى است كه به تدريج در عالَم، لباس وجود مى پوشند.
و اما اين كه قبل از وجود موجودات، او پروردگار بوده، به دليل آن است كه قدرت به ربوبيّت و پرورش موجودات عين ذات پاك اوست؛ درست مثل اين كه مى گوييم فلان كس مدير و مدبّر است؛ در حالى كه هنوز اداره و تدبير تشكيلاتى بر عهده نگرفته است. همچنين اگر مى گوييم او قادر است قبل از اين كه مقدورى وجود داشته باشد به دليل اين است كه قدرتش عين ذات اوست؛ همان گونه كه مى گوييم: فلان كس توان انجام دادن چنين كارى را دارد، در حالى كه هنوز انجام نداده است.
كوتاه سخن اين كه صفاتى همچون علم و قدرت و تمام «صفات ثبوتيّه»، عين ذات اوست؛ بنابراين او همه چيز بود، پيش از اين كه چيزى وجود داشته باشد؛ و اگر درست بنگريم او الآن هم همه چيز است و ديگران هيچ!(1)