آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در ارتباط با ارزش دوست خوب می فرماید: «همنشين خوب همچون خويشاوند انسان است، كه در غياب انسان، حق دوستى را ادا مي كند، و چه بسا دورافتادگانى كه از خويشاوندان نزديك تر و خويشاوندانى كه از هركس دورترند». بر این اساس، پيوندهاى دوستى گاه به قدرى قوى مى شود كه جاى پيوندهاى نَسَبى را مى گيرد؛ بلكه گاهى از آن قوى تر نيز مى شود. در چنين شرايطي بايستي همان حقوقى كه براى خويشاوندان در نظر گرفته مى شود درباره دوستان خوب نيز در نظر گرفته شود.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» می فرماید: (يار و همنشين [خوب] همچون خويشاوند انسان است)؛ «وَ الصَّاحِبُ مُنَاسِبٌ(1)». اشاره به اينكه پيوندهاى دوستى گاه به قدرى قوى مى شود كه جاى پيوندهاى نَسَبى را مى گيرد؛ بلكه گاهى از آن قوى تر نيز مى شود. ضرب المثل معروفى است كه مى گويند از كسى پرسيدند: دوست بهتر است يا برادر؟ گفت: برادرى كه دوست باشد بهتر است. ضرب المثلى نيز در زبان عرب رايج است كه مى گويد: «اَلصَّديقُ نَسيبُ الرُّوحِ وَ الْأَخُ نَسيبُ الْبَدَنِ»(2)؛ (دوست، هماهنگ و مناسب با روح و برادر، هماهنگ و مناسب با جسم و بدن است).
از اين سخن مى توان چنين نتيجه گرفت كه همان حقوقى كه براى خويشاوندان در نظر گرفته مى شود بايد درباره دوستان خوب در نظر گرفته شود. حضرت در ادامه مى فرمايد: (دوست آن است كه در غياب انسان، حق دوستى را ادا كند)؛ «وَ الصَّدِيقُ مَنْ صَدَقَ غَيْبُهُ». اشاره به اينكه كسانى كه در حضور انسان اظهار محبّت و عشق و علاقه مى كنند، ممكن است نشانه واقعى دوستى آنها نباشد؛ دوستى واقعى آنگاه آشكار مى شود كه انسان در غياب دوستش تمام آنچه را در حضور مى گفت و رعايت مى كرد بگويد و رعايت كند.
امام علی(علیه السلام) در بخش دیگری از این نامه مى فرمايد: (چه بسا دورافتادگانى كه از خويشاوندان نزديك تر و خويشاوندانى كه از هركس دورترند)؛ «وَ رُبَّ بَعِيدٍ أَقْرَبُ مِنْ قَرِيبٍ، وَ قَرِيبٍ أَبْعَدُ مِنْ بَعِيدٍ». اشاره به اينكه پيوندهاى نَسَبى هميشه دليل بر پيوند دل ها و نزديكى فكرها نيست؛ گاه مى شود دور افتادگان به انسان از نزديكان نزديك ترند. آنچه مهم است پيوند دل و ارتباط ارواح به يكديگر است كه اگر در نزديكان پيدا نشد مى توان آن را در دورافتادگان جستجو كرد. «قرآن كريم» نيز مى فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلَادِكُمْ عَدُوّاً لَّكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ».(3)
حضرت در ادامه می فرماید: (غريب كسى است كه دوستى نداشته باشد)؛ «وَ الْغَرِيبُ مَنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ حَبِيبٌ». آرى! آنچه انسان را از غربت بيرون مى آورد محبّت است و كسانى كه محروم از محبّت دوستانند تنهاى تنهايند. اين غربت از عوامل مختلفى سرچشمه مى گيرد: گاه كبر و غرور و خودبرتربينى است كه مردم را از انسان مى راند و گاه حسادت ها و گاه بي وفايى ها و عوامل ديگر است.
بنابراين براى اينكه از غربت بيرون آييم راهى جز اين نيست كه اين گونه رذايل را از خود دور سازيم و با جاذبه اخلاقى دوستان خوبى را برای خود فراهم سازیم.(4)