آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) در ارتباط با اهمّیّت استفاده از تجربیات دیگران می فرماید: «عقل، حفظ و نگهدارى تجربه هاست». بر اساس سخن امام(ع)، انسان با استفاده از تجربه پیشينیان راه صحيح مواجهه با حوادث آينده را پيدا كرده و در موارد مشابه گرفتار خطا نمی شود. به فرموده حضرت: «بدبخت كسى است كه از عقل و تجربيات خود سود نبرد». بنابراين تجربه ها گاه سود مادى و گاه سود معنوى دارند و بهترين تجربه آن است كه داراى سود معنوى باشد.

امام علي(علیه السلام) در بخشی از نامه 31 «نهج البلاغه» مى فرمايد: (عقل، حفظ و نگهدارى تجربه هاست)؛ «وَ الْعَقْلُ حِفْظُ التَّجَارِبِ». اشاره به اينكه هنگامى كه تجربه ها جمع آورى شود با توجّه به اينكه «حُكْمُ الْأَمْثالِ فِيمَا يَجُوزُ وَ فِيمَا لَايَجُوزُ واحِدٌ»؛ (حوادث مشابه نتيجه مشابه دارند) و حديث معروف «إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَاَ يُلْدَغُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَيْنِ»(1)؛ (انسانِ با ايمان از يك سوراخ دوبار گزيده نمى شود) سبب مى شود كه انسان، راه صحيح را در برخورد با حوادث آينده پيدا كند و از تجربيات پيشينيان درس بگيرد و از زيان هاى ناشى از خطاها رهايى يابد.
بسيارى از قواعد كلى عقلى از همين تجربيات جزئى برگرفته شده (طبق قاعده استقراء منطقى) البتّه اين تجربه ها گاه مربوط به خود انسان است و گاه از تجربه هاى ديگران استفاده مى كند كه اين به اصطلاح «نُورٌ عَلى نُور» است و به همين دليل مديرانِ مدبّر به مطالعه تاريخ پيشينيان اهمّيّت فراوان مى دهند.
كوتاه سخن اينكه انسان اگر تجارب خويش را حفظ كند و از تجارب ديگران نيز استفاده كند، هم مى تواند در موارد مشابه، گرفتار خطا نشود و هم قانونى كلى از موارد جزئى تهيه كند كه براى خودش و ديگران در همه شئون زندگى مفيد و سودمند باشد.
در نامه 78 تعبير شديدترى در اين زمينه آمده است مى فرمايد: «فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ نَفْعَ مَا أُوتِيَ مِنَ الْعَقْلِ وَ التَّجْرِبَة»؛ (بدبخت كسى است كه از عقل و تجربيات خود سود نبرد). امام(عليه السلام) در ادامه توصيه هايش مى فرمايد: (بهترين تجربه هاى تو آن است كه به تو اندرز دهند)؛ «وَ خَيْرُ مَا جَرَّبْتَ مَا وَعَظَكَ». اشاره به اينكه تجربه ها گاه سود مادى مى آورد و گاه سود معنوى و بهترين تجربه ها آن است كه داراى سود معنوى باشد. در كلمات قصار امام(عليه السلام) آمده است: «لَمْ يَذْهَبْ مِنْ مَالِكَ مَا وَعَظَكَ»(2)؛ (آنچه از مال تو از دست برود؛ ولى باعث اندرز و بيدارى تو شود در واقع از دست نرفته است).(3)