آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در مورد نقش مهم پیامبر اکرم(ص) در رفع کینه ها مى فرمايد: «خداوند به وسيله او شكافهاى اختلاف را به هم پيوست و فاصله ها را از ميان برداشت و در ميان اجتماع خويشاوندان الفت برقرار ساخت بعد از آنكه آتش سوزان دشمني ها در سينه ها انباشته شده بود و شعله كينه از درون دلها زبانه مى كشيد».

امام(عليه السلام) بعد از بيان مقدماتى در خطبه اى كه در «ذى قار» ايراد كرد، چنين فرمود: (پيامبر آنچه را به آن مأمور بود آشكار ساخت و رسالتها و پيامهاى پروردگارش را ابلاغ كرد)؛ «فَصَدَعَ بِمَا أُمِرَ بِهِ، وَ بَلَّغَ رِسَالاَتِ رَبِّهِ». با توجّه به اينكه «صَدَعَ» از ريشه «صدع» (بر وزن صبر) در لغت به معناى شكافتن يا شكافتن اجسام محكم است و با شكافتن چيزى درونش ظاهر مى شود، اين واژه به معناى اظهار و افشا و آشكار كردن به كار مى رود و از آنجا كه ابراز حقيقت توحيد در آن محيط جاهلى مملوّ از شرك به منزله شكافتن پرده هاى ضخيم كفر و انحراف بود امام(عليه السلام) در اينجا اين واژه را استعمال فرموده و در واقع آن را از آيه 94 سوره حجر «فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ» گرفته است.

فرق اين جمله با جمله «وَ بَلَّغَ رِسَالاَتِ رَبِّهِ» ممكن است از اين نظر باشد كه در واژه «بلّغ» مفهوم تأكيد و تكرار وجود دارد، بنابراين مفهوم دو جمله چنين مى شود كه پيامبر حق را آشكار ساخت و پى در پى بر آن تأكيد ورزيد. سپس به يكى از مهم ترين و پرارزش ترين خدمات پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) پرداخته، مى فرمايد: (خداوند به وسيله او شكافهاى اختلاف را به هم پيوست و فاصله ها را از ميان برداشت و در ميان اجتماع خويشاوندان الفت برقرار ساخت بعد از آنكه آتش سوزان دشمني ها در سينه ها انباشته شده بود و شعله كينه از درون دلها زبانه مى كشيد)؛ «فَلَمَّ اللّهُ بِهِ الصَّدْعَ، وَ رَتَقَ بِهِ الْفَتْقَ، وَ أَلَّفَ بِهِ الشَّمْلَ(1) بَيْنَ ذَوِي الاَْرْحَامِ، بَعْدَ الْعَدَاوَةِ الْوَاغِرَةِ(2)فِي الصُّدُورِ، وَ الضَّغَائِنِ(3)الْقَادِحَةِ(4)فِي الْقُلُوبِ».

امام(عليه السلام) در مورد وحدت كلمه كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در ميان مردم با آن همه اختلافات ايجاد كرد سه تعبير ذكر فرموده است: اوّل تعبير به «لمّ» (بر وزن غم) كه به معناى جمع آورى كردن يا جمع آورى توأم با اصلاح است و مفهومش اين مى شود كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در سايه تعليمات اسلام شكافها را چنان جمع كرد و به هم پيوست كه اثرى از گذشته باقى نماند. دوم تعبير به «رتق» است كه آن نيز به معناى به هم پيوستن پارگيها و جدايي هاست و شايد تأكيدى بر جمله سابق باشد يا اشاره به خصوص مواردى كه قبلا به هم پيوسته بوده و جدا شده و سپس آن را به هم پيوند مى دهند. سوم تعبير به «تأليف» كه به معناى الفت دادن و جمع كردن توأم با انس و انسجام است كه در مورد خويشاوندان ذكر شده، زيرا در عصر جاهليّت بسيار مى شد كه پدر و فرزند با برادر بر سر منافع جزئى با هم مى جنگيدند. پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) در سايه ايمان به مبانى اسلام آنها را به هم الفت داد. نتيجه اينكه اين الفاظ سه گانه مى تواند تأكيد بر يكديگر باشد و ممكن است هر يك ناظر به نوعى اختلاف در جامعه باشد.

اين احتمال نيز وجود دارد كه تعبير به «تأليف شمل» مربوط به اختلافات خانوادگى و خويشاوندى و «رتق» اشاره به برطرف شدن اختلافات قبيلگى و «لم» اشاره به رفع اختلافات از همه جامعه و وحدت صفوف آنها باشد. به هر حال هيچ كس باور نمى كرد كه اين جامعه كوچك عصر جاهلى با آن همه اختلافات عجيب و وحشتناك روزى مبدّل به جامعه بزرگ واحدى گردد كه وحدت آنها پشت دشمنان را بلرزاند و این در واقع يك معجزه الهى بود، همان گونه كه قرآن مى فرمايد: «هُوَ الَّذِى أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ * وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنفَقْتَ مَا فِى الاَْرْضِ جَمِيعاً مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ»(5)؛ (او همان كسى است كه تو را با يارى خود و مؤمنان تقويت كرد و دلهاى آنها را به هم الفت داد. اگر تمام آنچه را روى زمين است صرف مى كردى كه ميان دلهاى آنان الفت دهى، نمى توانستى؛ ولى خداوند در ميان آنها الفت ايجاد كرد».(6)