آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در مورد اشتیاق مردم به بیعت با ایشان می فرماید: «چنان به سمت من هجوم آوردید که عبا از دوشم افتاد و کفشم پاره شد و ضعیفان زیر دست و پا افتادند، من دستم را بستم ولی شما آنرا برای بیعت به سمت خود کشیدید، آن قدر مردم از بيعتشان با من مسرور و شادمان شده بودند كه كودكان به وجد آمده و پيران خانه نشين و بیماران با زحمت زیاد براى ديدن منظره اين بيعت و شركت در آن به راه افتاده بودند. و دوشيزگان نو رسيده [بر اثر عجله و شتاب] بدون نقاب در آن جمع حاضر شده بودند».

امام علی(علیه السلام) در خطبه 229 نهج البلاغه به دو موضوع اشاره مى فرمايد: نخست هجوم مشتاقانه مردم براى بيعت و دوم سرور و خوشحالى زائد الوصف آنها از انجام اين كار. در قسمت اوّل مى فرمايد: (شما دست مرا [براى بيعت] گشوديد و من آن را بستم، شما بوديد كه دست مرا به سوى خود مى كشيديد و من آن را جمع مى كردم، آنگاه همچون شتران تشنه كه در روز وعده آب با شتاب به آبشخور هجوم مى آورند و به يكديگر پهلو مى زنند به سوى من آمديد، آن گونه كه بند كفشم پاره شد و عبا از دوشم افتاد، و ضعيفان [در اين ميان] پايمال گشتند)؛ «وَ بَسَطْتُمْ يَدِي فَكَفَفْتُهَا، وَ مَدَدْتُمُوهَا فَقَبَضْتُهَا، ثُمَّ تَدَاكَكْتُمْ(1)عَلَيَّ تَدَاكَّ الاِْبِلِ الْهِيمِ(2)عَلَى حِيَاضِهَا يَوْمَ وِرْدِهَا حَتَّى انْقَطَعَتِ الْنَّعْلُ، وَ سَقَطَ الرِّدَاءُ، وَ وُطِىءَ الضَّعِيفُ».
به راستى بيعت مردم با على(عليه السلام) هيچ شباهتى با بيعت با خلفاى پيشين نداشت و نظير بيعتى بود كه مردم به هنگام فتح مكّه با پيغمبر اكرم(صلى الله عليه و آله) داشتند. مردم از حكومت عثمان سخت ناراضى بودند و از بى عدالتيهايى كه در زمان او انجام مى شد رنج مى بردند. به همين دليل تشنه عدالت بودند و چون آن را در چشمه سار وجود امام على(عليه السلام) مى ديدند به سوى آن حضرت با شور و هيجان هجوم آوردند. مرحوم «مغنيه» در شرح نهج البلاغه خود به نام «فى ظلال نهج البلاغة» در اينجا نكته اى دارد كه مى تواند دليل هجوم مردم را براى بيعت با على(عليه السلام) روشن تر سازد. او مى گويد: همين امروز كه اين خطبه را شرح مى كنم نسخه اى از روزنامه اخبار اليوم مصرى به تاريخ 1972/10/21 به دستم رسيد و در مقاله اى تحت عنوان شرح فى خلافة المسلمين به قلم استاد «سامى محمود» چنين خواندم: «هنگامى كه عثمان به حكومت رسيد راه اسراف را پيش گرفت و خاندان خود از بنى اميّه را كه سر به طغيان برداشته بودند و همه جا را به فساد مى كشيدند: «الَّذِينَ طَغَوْا فِى الْبِلاَدِ * فَأَكْثَرُوا فِيهَا الْفَسَادَ»(3) بر سر مردم مسلّط ساخت به گونه اى كه جامعه اسلامى غرق فتنه شد و بر عثمان شوريدند و او را به قتل رساندند، امّا على(عليه السلام) و فرزندانش نوه هاى رسول خدا(صلى الله عليه و آله) روشى واضح و روشن و صحيح داشتند، حتّى لحظه اى به فكر دنيا و زخارفِ دنيا نبودند، چرا كه هجرت آنان از آغاز براى خدا و پيامبر بود...».(4)
بنابراين جاى تعجب نبود كه مردم چنان هجومى براى بيعت با امام(عليه السلام) داشته باشند. در مرحله دوم مى فرمايد: (آن قدر مردم از بيعتشان با من مسرور و شادمان شده بودند كه كودكان به وجد آمده و پيران خانه نشين با پاى لرزان براى ديدن منظره اين بيعت و شركت در آن به راه افتاده بودند. بيماران براى مشاهده آن به زحمت خود را بدانجا مى رساندند و دوشيزگان نو رسيده [بر اثر عجله و شتاب] بدون نقاب در آن جمع حاضر شده بودند)؛ «وَ بَلَغَ مِنْ سُرُورِ النَّاسِ بِبَيْعَتِهِمْ إِيَّايَ أَنِ ابْتَهَجَ بِهَا الصَّغِيرُ، وَ هَدَجَ(5)إِلَيْهَا الْكَبِيرُ، وَ تَحَامَلَ(6)وَ حَسَرَت‏ (7)إِلَيْهَا الْكِعَابُ(8)».
در حوادث عادى و يا كمى غير عادى افراد بزرگسالى كه توان شريك دارند حضور پيدا مى كنند. ولى در حوادث بسيار كم نظير كه موج عظيمى در اجتماع مى افكند همه حتّى افراد معذور و ناتوان و كسانى كه در هيچ اجتماعى شركت نمى كنند حاضر مى شوند. امام(عليه السلام) با آن فصاحت فوق العاده اى كه وارد صحنه حضور مردم را در آن بيعت تاريخى به عالى ترين وجهى ترسيم كرده است و نشان مى دهد كه امواج سرور و شادى چنان اقيانوس جامعه را فرا گرفت كه حتّى همه افراد ضعيف و ناتوان و يا پرده نشين را از خانه بيرون كشيد و در آن جمع عظيم حاضر ساخت.(9)