آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علي(ع) درباره خصوصيات «دنیا و ساکنانش» می فرماید: «اى بندگان خدا! شما را از دنياى فريبنده بر حذر مى دارم؛ زيرا سرايى ناپایدار است و جايگاه سختى است، ساكنانش آماده سفر و مقيمانش ناگزير به جدايى از آن هستند، ساكنان دنيا مانند سرنشينان يك كشتى هستند كه در دل اقيانوسى عميق گرفتار امواج كوبنده و سنگينى شده و پيوسته طوفان ها و امواج، آنها را مضطرب مى سازد، گروهى از سرنشينانش غرق شده و آنانكه نجات مى يابند بادها آنها را به اين سو و آن سو مى برند و بر فراز امواج هولناك به هر طرف مى كشانند، بازيافتن غرق شده ها ممكن نيست و نجات يافته ها نيز در شرف هلاكتند».

امام علي(علیه السلام) در بخشي از خطبه 196 «نهج البلاغه»، همه انسان ها را مخاطب خود ساخته مى فرمايد: (اى بندگان خدا شما را به تقواى الهى سفارش مى كنم، و از دنياى فريبنده بر حذر مى دارم؛ زيرا سرايى ناپایدار است و جايگاه سختى و مشقت است، ساكنانش آماده سفر و مقيمانش ناگزير به جدايى از آن هستند)؛ «أُوصِيكُمْ عِبَادَ اللهِ بِتَقْوَى اللهِ، وَ أُحَذِّرُكُمُ الدُّنْيَا، فَإِنَّهَا دَارُ شُخُوصٍ(1)، وَ مَحَلَّةُ تَنْغِيصٍ، سَاكِنُهَا ظَاعِنٌ، وَ قَاطِنُهَا بَائِنٌ». اين تعبيرات چهارگانه همگى اشاره به ناپايدارى دنيا و بى قرار بودن آن است، آن هم آميخته با رنج و درد، و شگفت آنكه با آشكار بودن نشانه هاى ناپايدارى درد و رنج ها از همه جاى آن، باز هم گروهى عملا جاويدانش مى دانند و براى آن سر و دست مى شكنند.
آنگاه امام(عليه السلام) مثال بسيار گويا و تكان دهنده اى براى اين دنياى فريبنده بيان مى كند كه از آن بهتر تصوّر نمى شود و مى فرمايد: (ساكنان دنيا همچون سرنشينان يك كشتى هستند كه در دل اقيانوسى عميق گرفتار امواج كوبنده و سنگينى شده كه پيوسته طوفان ها و امواج آنها را مضطرب مى سازد. [و سرانجام آن كشتى در هم مى شكند]، گروهى از سرنشينانش غرق شده و هلاك مى گردند. و بعضى كه نجات مى يابند [و به قطعاتى از چوب هاى درهم شكسته كشتى مى چسبند] بادها آنها را به اين سو و آن سو مى برند و بر فراز امواج هولناك به هر طرف مى كشانند [و چندين بار مى ميرند و زنده مى شوند تا به ساحل برسند] آنها كه غرق شده اند باز يافتنشان ممكن نيست و آنها كه نجات يافته اند نيز در شرف هلاكتند)؛ «تَمِيدُ بِأَهْلِهَا مَيَدَانَ السَّفِينَةِ تَقْصِفُهَا(2) الْعَوَاصِفُ فِي لُجَجِ(3) الْبِحَارِ، فَمِنْهُمُ الْغَرِقُ الْوَبِقُ(4)، وَ مِنْهُمُ النَّاجِي عَلَى بُطُونِ الْأَمْوَاجِ، تَحْفِزُهُ(5) الرِّيَاحُ بِأَذْيَالِها، وَ تَحْمِلُهُ عَلَى أَهْوَالِها، فَما غَرِقَ مِنْهَا فَلَيْسَ بِمُسْتَدْرَكٍ، وَ مَا نَجَا مِنْهَا فَإِلَى مَهْلَكٍ!».
تشبيه دنيا به دريا و تشبيه ساكنانش به سرنشينان كشتى، آن هم به هنگام طوفان سخت كه نتيجه آن غرق شدن آنها است، پيش از اين خطبه مولا اميرمؤمنان(عليه السلام)، در كلمات لقمان حكيم آمده، هر چند تعبيرات وى هرگز به اين زيبايى نيست. لقمان مطابق آنچه امام موسى بن جعفر(عليهما السلام) در حديث پر محتواى خود از او نقل فرموده، مى گويد: «يا بُنَىَّ إِنَّ الدُّنْيا بَحْرٌ عَميقٌ قَدْ غَرِقَ فِيهَا عَالَمٌ كَثِيرٌ فَلْتَكُنْ سَفِينَتُكَ فِيهَا تَقْوَى اللهِ وَ حَشْوُهَا الْإِيمَانُ وَ شَرَائُهَا التَّوَكَّلُ وَ قَيِّمُهَا الْعَقْلُ وَ دَلِيلُهَا الْعِلْمُ وَ سُكّانُهَا الصَّبْرُ»(6)؛ (فرزندم! دنيا درياى عميقى است كه انسان هاى بسيارى در آن غرق شده اند، كشتى خود را در اين دنيا تقوی و ذخاير آن را ايمان و بادبان آن را توكّل و ناخداى آن را عقل و راهنماى آن را علم و سُكّان(7) آن را صبر قرار ده).
به هرحال، امام(عليه السلام) در اين تشبيه گويا و زيبا حال مردم دنيا را ترسيم فرموده كه چگونه در لابلاى انواع مصائب و ناراحتى ها و بلاها قرار دارند، و پيوسته امنيّت به ناامنى، سلامت به بيمارى؛ غنى به فقر؛ و جمعيّت به پراكندگى تبديل مى شود و در هر زمان حوادثی گوناگون گروهى را در امواج خود مى بلعد، با اين حال تعجّب است از كسانى كه بر آن دل مى نهند و به وفادارى آن اميدوارند.(8)