پاسخ اجمالی:
امام باقر(ع) پنجمین امام شیعه از مادري به نام فاطمه دختر امام حسن(ع) متولد شد و توسط «ابراهیم بن ولید بن عبدالملک» مسموم و به شهادت رسید و در بقیع دفن شد. نقش انگشتری ایشان که معمولاً شعار ائمه در برخورد با مشکلات زمان خود بود، «اَلْعِزَّةُ لِلّهِ جَمِیعا» بوده است. از سویی حضرت را باقر می گفتند؛ زیرا شکافنده علم بوده و اصولش را مشخص و طرز استنباط فروع علم از اصول آن را بیان كرده است. همچنین پيامبر(ص) به جابر فرمود كه عمرت طولانی می شود و فرزندم را خواهی ديد كه هم نام من است، سلام مرا به او برسان.
پاسخ تفصیلی:
امام باقر(علیه السّلام) پنجمین امام شیعه، محمد بن علی بن الحسین(علیهم السّلام) است که به باقر شهرت یافته است. مادر آن حضرت، «فاطمه» دختر امام حسن بن علي(علیهما السّلام) است که امام صادق(علیه السّلام) از وی با تعبیر «کانَتْ صِدِّیقَةٌ لَمْ تُدْرَکْ مِثْلُهَا فِی آلِ الْحَسَنِ(عليهم السلام)» یاد کرده اند.(1) بدین ترتیب، امام باقر(علیه السّلام) نخستین کسی است که پدرش از نسل امام حسین(علیه السّلام) و مادرش از نسل امام حسن(علیه السّلام) است.(2)
روز تولد آن حضرت را در برخی نقل ها اول رجب و در برخی دیگر سوم صفر دانسته اند.(3) سال تولد امام در منابع متعددی 57 هجری(4) و در برخی از منابع سال 56 یا 58 سال تولد آن حضرت دانسته شده است.(5) «یعقوبی» از آن حضرت روایت می کند که فرمود: «قُتِلَ جَدِّیَ الْحُسَیْنُ(علیه السّلام) وَ لِی أَرْبَعُ سِنِینَ وَ إِنِّی لَأَذْکُرُ مَقْتَلَهُ وَ مَا نَالَنَا فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ»(6)؛ (هنگامی که نیایم [جدم] امام حسين(علیه السّلام) به شهادت رسید، من چهار ساله بودم و جریان شهادت آن حضرت و آنچه در آن روز بر ما گذشت همه را به یاد دارم). در خبر دیگری که صدوق(ره) آورد، آمده است که: «زراره خدمت حضرت باقر(عليه السلام) عرض کرد که شما امام حسین(علیه السّلام) را درک کردید؟ امام(عليه السلام) فرمود: «أذْکُرْ وَ أَنَا مَعَهُ فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ قَدْ دَخَلَ فِیهِ ...».(7)
روز رحلت امام را هفتم ذی حجه و برخی ربیع الاول یا ربیع الثانی دانسته اند.(8) «یعقوبی» آن را سال 117 هجری، در سن پنجاه و هشت سالگی یاد کرده است(9)؛ در حالی که در بیشتر منابع سال 114 روایت شده است.(10) نقل های دیگر سال 115، 116 و 118 را نیز یاد کرده اند.(11) در هر صورت، رحلت آن حضرت در دوران خلافت «هشام» بوده است. در نقل دیگر آمده که امام باقر(علیه السّلام) در زمان «ابراهیم بن ولید بن عبدالملک» مسموم شده، به شهادت رسید و در بقیع در کنار قبر پدر بزرگوارش دفن شد.(12) ابراهیم درست پیش از آخرین خلیفه اموی، برای مدت کوتاهی خلافت کرد.
ادله امامت آن حضرت در کتب شیعه به طور مبسوط ذکر شده(13) و نقش انگشتری ایشان که معمولاً شعار ائمه در برخورد با مشکلات زمان خود بود «اَلْعِزَّةُ لِلّهِ جَمِیعاً»؛ (تمام عزّت از آن خداست) بوده است.(14)
امام پنجم شیعیان، افزون بر لقب «شاکر» و «هادی» به طور عمده به لقب «باقر» شهرت یافته است. معنای «باقر»، شکافنده است که «جابر بن یزید جعفی» در توضیح آن گوید: «لِأَنَّهُ بَقَرَ الْعِلْمَ بَقْراً اَیْ شَقَّهُ وَ أَظْهَرَهُ اِظْهَاراً»(15)؛ (زیرا آن حضرت علم را شکافت و رموز و دقائق آن را روشن ساخت). «یعقوبی» می نویسد: «كَانَ سُمِّيَ الْبَاقِر لِأَنَّهُ بَقَرَ الْعِلْم»(16)؛ (بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت). «راغب اصفهانی» هم مانند همین سخن را گفته است.(17) «ابن منظور» در مورد کلمه باقر چنین گفته: «التَّبَقُّرِ التَوَسُّع فِي الْعِلْمِ وَ الْمَالِ وَ كَانَ یُقال مُحَمدِ بنِ عَلی بنَ الحُسین بن علی الباقر(رضوان الله علیهم) لِأَنَّهُ بَقَرَ الْعِلْم وَ عَرَف َ أَصْلُه وَ ِ اسْتَنْبَطَ ُ فَرْعُه»(18)؛ (تبقر، داشتن علم و مال زیاد را گویند و به محمد بن علی بن حسین بن علي(علیهم السّلام) بدان جهت باقر گفته می شود که آن حضرت علم را شکافت و اصول آن را مشخص و طرز استنباط فروع علم از اصول آن را بیان فرمود).
«جابر بن عبدالله انصاری» روایتی در فضیلت امام باقر(علیه السّلام) نقل کرده که به نوشته «ابن شهر آشوب»، فقهای مدینه و عراق، همگی آن را روایت کرده اند.(19) در این روایت جابر گوید: رسول خدا مرا مورد خطاب قرار داد و فرمود: «اِنَّکَ تَبْقِی حَتَّی تَرَی رَجُلاً مِنْ وُلْدِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی اِسْمُهُ عَلَی اِسْمِی، اِذَا رَأَیْتَهُ لَمْ یَخْل عَلَیْکَ فَأَقْرَئْه مِنِّی السَّلَامَ»؛ (تو بعد از من چندان زنده می مانی که مردی از فرزندان مرا -که شبیه ترین مردم به من و نامش مطابق نام من باشد- زیارت کنی، وقتی که او را دیدی، سلام مرا به او برسان و این سفارش مرا حتماً عمل کرده و سهل مگیر).
در تاریخ «یعقوبی»، دنباله این حدیث چنین آمده است: «فَلَمَّا کَبُرَ سِنُّ جَابِرٍ وَ خَافَ الْمَوْت جَعَلَ یَقُولُ: یَا بَاقِرُ یَا بَاقِرُ! أَیْنَ أَنْتَ، حَتَّی رَآهُ، فَوَقَعَ عَلَیْهِ یَقْبَلُ یَدَیْهِ وَ رَجُلَیْهِ وَ یَقُولُ: بِاَبِی وَ اُمِّی شَبِیهُ أَبِیهِ رَسُولِ اللهِ(صلّی اللّه علیه و آله) اَنَّ اَبَاکَ یَقْرَأُکَ السَّلَامُ»(20)؛ (وقتی جابر به سنین پیری رسید و مرگ خود را نزدیک دید، پیوسته می گفت، ای باقر ای باقر، کجایی؟ تا این که روزی آن حضرت را دید و خود را به وی رسانید، در حالی که دست و پای حضرتش را می بوسید و می گفت: پدر و مادرم فدای تو که شبیه پدرت رسول خدا هستی، رسول خدا بر تو سلام فرستاد).
این روایت از امام صادق(علیه السّلام) نیز نقل شده و آن حضرت در این روایت کلمه «باقر» را به عنوان یک فضیلت اختصاصی برای پدر بزرگوارش خوانده است.(21) نقل این روایت از رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله) باعث شهرت امام باقر(علیه السّلام) بدین لقب گردیده و پس از آن نیز که مجلس آن حضرت محل تجمع و استفاده شمار فراوانی از راویان و محدثان اهل سنت شد، این لقب وجه عملی خود را نیز نشان داد.
وقتی «زید بن علی» نزد «هشام» بود، «هشام» با توصیف امام باقر(عليه السلام) با کلمه «بقره» می خواست آن حضرت را تحقیر نماید، زید در جواب او گفت: «سَمَّاهُ رَسُولُ اللهِ(صلّی اللّه علیه و آله) بَاقِرَ الْعِلْمِ وَ أَنْتَ تُسَمِّیهِ الْبَقَرَةَ، لَقَدْ اِخْتَلَفْتُمَا اِذَا»(22)؛ (پیامبر او را باقر العلم نامید و تو بقره می نامی! پس میان رسول خدا(صلّی اللّه علیه و آله) و تو به طور حتم اختلاف وجود دارد). این روایت در منابع مختلف به گونه ای زیاد است که کمترین تردیدی در صحّت و درستی آن وجود ندارد. «محمد بن کعب قرظی» هم در شعری نسبت به امام گفت: «یا باقر العلم لاهل التقی و خیر من کبّی علی الاجبل».(23)،(24)
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.