آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره بخشي از «صفات سلبيّه» خداوند می فرماید: «نه درون اشياء داخل، و نه از آنها خارج است»، اين گونه تعبيرات، تناقضي با يكديگر ندارند؛ چون مي شود وجودى نه داخل اشياء باشد نه خارج آن، مثل روح در بدن انسان كه نه جزء بدن است و نه خارج از آن، و خداوند به منزله روح عالَم هستى است.

امام علی(ع) در بخشی از خطبه 186 «نهج البلاغه» در بیان بخشي از «صفات سلبيّه» خداوند مى فرمايد: (نه درون اشياء داخل است، و نه از آنها خارج! [بلكه همه جا هست و به همه چيز احاطه دارد]؛ «لَيْسَ فِي الْاَشْيَاءِ بِوَالِجٍ(1)، وَ لَا عَنْهَا بِخَارِجٍ».
گاه ممكن است براى بعضى اين گونه تعبيرات كه درباره احاطه ذات پاك خداوند به همه اشياء كه در اين خطبه و خطبه ها و روايات ديگر آمده؛ چيزى شبيه تناقض جلوه كند كه چگونه ممكن است وجودى نه داخل اشياء باشد نه خارج از آن؛ ولى اين يك واقعيت است؛ در يك تشبيهِ ناقص مى توان گفت ذات مقدّس او روح عالَم هستى است. روح انسان در بدن او هست نه به معناى جزء بدن، و از بدن خارج است نه به عنوان بيگانگى از بدن؛ بلكه احاطه تدبير و تصرف در جسم دارد و هر زمان روح از جسم خارج شود؛ يعنى رابطه تدبير و تصرفش قطع شود، مى ميرد. آرى خداوند به منزله روح عالَم هستى است.(2)