آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) در پاسخ به منکران خدا می فرماید: «آیا ممکن است ساختمانی بدون سازنده پدید آید»، امام(ع) در این استدلال، عقل و شعور انسان را به میدان قضاوت می آورد و در ضمن مثالی به «برهان نظم» استدلال می کند؛ زیرا همواره نظم دليل بر عقل و شعورِ پديدآورنده می باشد و نظم دقيق تر و پيچيده تر حکایت از عقل و دانش بيشترى دارد، همانند ساختمان بدن انسان که با این دستگاه هاى حساس و پیچیده حکایت از عقل و شعور سازنده آن دارد.

آنچه امام علی(عليه السلام) در جمله هایى از خطبه 185 «نهج البلاغه» بيان فرموده: «وَ هَلْ يَكُونُ بِنَاءٌ مِنْ غَيْرِ بَانٍ، أَوْ جِنَايَةٌ مِنْ غَيْرِ جَانٍ»؛ (آیا ممکن است ساختمانی بدون سازنده[عاقل و آگاه] یا حتی جنایتی [برنامه ریزی شده] بدون جنایتگر پدید آید)؛ اشاره لطيفى است به «برهان معروف نظم» كه از مهم ترين استدلالات خداشناسى است.
توضيح اينكه هر گاه ما وارد ساختمان مجلّل چند طبقه اى شويم كه داراى اتاق هاى خواب متعدد، سالن هاى پذيرايى، آشپزخانه، حمام و سرويس بهداشتى و آسانسورهايى باشد هنگامى كه به سقفها و ديوارها نگاه مى كنيم آيينه كارى هاى زيبا، گچ برى ها، نقاشى و رنگ آميزى جالبى در هر طرف مى بينيم. وسايل گرمايش و سرمايش، لوله كشى هاى آب و گاز، سيم كشى هاى برق و تلفن همه منظم و مرتب است.
آيا هيچ كس [در هر حد از عقل و شعور باشد] احتمال مى دهد كه تصادف هاى ناشى از حوادثِ مختلف طبيعى آن را به وجود آورده؟ يا چند كارگر بى سواد مقدارى مصالح را فراهم ساخته و بدون هيچ آگاهى از معمارى و امور ديگر چنين بناى باشكوهى را به وجود آورده اند؟ به يقين هر كس چنين احتمالى دهد يا مزاح مى كند و يا عقل خود را از دست داده است. همه عقلاى دنيا چنين قضاوت مى كنند كه افراد هوشمندى نقشه هاى دقيق آن را قبلا تهيّه كرده اند سپس گروهى از معمارها و بنّاهاى ماهر و مهندسان تأسيسات و هنرمندان در تزيينات ساختمان دست به دست هم داده اند و چنين اثرى را آفريده اند. اين سخن درباره هر بنا، هر كارخانه، هر كتاب علمى و... نيز صادق است و از آن تعبير به برهان نظم مى شود و مى گويند: هميشه نظم دليل بر عقل و شعورِ پديدآورنده آن است و هر قدر نظم دقيق تر و پيچيده تر باشد از عقل و دانش بيشترى حكايت مى كند.
اگر درست دقّت كنيم ساختمان يك مورچه كه ممكن است همه روزه زيرِ دست و پاهاى ما بر اثر بى توجهى از بين رود از اين بناهاى باشكوه هم مهم تر است. ساختمان پاها، مفصل زانوها، دست ها و شاخك ها، چشم فوق العاده كوچك و بينا، دستگاه شامّه قوى كه از راه هاى دور باخبر مى شود، دهان و روده ها و دستگاه هاضمه و سلسله اعصاب و از همه مهم تر آن مغز بسيار كوچك و فوق العاده هوشمند، هر كدام به تنهايى از خالق عالِم و قادرى كه آن را آفريده است حكايت مى كند.
اضافه بر اين، اين حشره كوچك تغذيه و نمو مى كند و توليد مثل دارد در حالى كه آن ساختمان مجلل، موجود بى جانى است نه تغذيه اى دارد و نه نمو و توليد مثلى. حال اگر به سراغ ساختمان يك انسان و دستگاه هاى فوق العاده پيچيده و حساس قلب و مغز و اعصاب و ده ها هزار كيلومتر رگ ها و مويرگ هايى كه تمام ذرات بدن او را هر لحظه آبيارى و تغذيه مى كنند در نظر بگيريم ايمان ما به آن خالق عالِم و قادر بيشتر مى شود.
افزون بر اينها مى دانيم در اين جهان صدها هزار نوع گياه و صدها هزار نوع حيوان و پرنده و حشرات و... وجود دارد كه هر يك داستان شگفت انگيزى مخصوص به خود دارند. قرآن مجيد نام يكايك آنها را آيتى از آيات خدا نهاده و مى گويد: «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِى الْآفَاقِ وَ فِى أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ»(1)؛ (بزودى نشانه ‏هاى خود را در اطراف عالم و در درون جانشان به آنها نشان مي ‏دهيم تا براى آنان آشكار گردد كه او حق است).
اين همه نقش عجب بر در و ديوار وجود *** هر كه فكرت نكند نقش بود بر ديوار.(2)