آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

واژه «مُؤْمِن» از ماده «امن» گرفته شده و دو معنی نزديك به هم دارد: امانت در مقابل خيانت و ديگرى تصديق نمودن. استفاده اين واژه درباره خدا به اين معنی است كه دوستانش را امنيت مى بخشد و به آنها ايمان مي دهد. بعضى نيز گفته اند: او اول كسى است كه به ذات پاكش ايمان دارد و آن را تصديق مى كند. به نظر «فخر رازى» مؤمن بودن خدا این است که پيامبران را با اعطاء معجزه تصديق كند. خدا مؤمن است به خاطر امنيت بخشيدن و ايجاد روح ايمان براى بندگان و تاييد پيامبرانش و تحقق وعده هايى كه به بندگانش داده است.

واژه «مُؤْمِن» از ماده «امن» گرفته شده و به گفته «مقاييس اللّغة» دو معني نزديك به هم دارد: يكى امانت در مقابل خيانت كه مايه آرامش قلب است و ديگرى تصديق نمودن چيزی؛ ولى «راغب» در «مفردات» يك معني براى آن بيشتر ذكر نكرده و آن، آرامشِ نفس و از بين رفتن خوف و ترس است و از آنجا كه قبولِ اصول اعتقادى، به انسان امنيت و آرامش مى دهد، واژه «ايمان» بر آن اطلاق شده است و هنگامى كه بعد از دعا مى گوئيم: «آمين»، مفهومش اين است كه خداوندا آن را تصديق كن و تحقق بخش، لذا آن را به معني تقاضاى استجابت تفسير كرده اند و نيز عرب به شترى كه مورد اطمينان است و سستى نمى كند و لغزش ندارد، «امون» مى گويد؛ به هر حال هنگامى كه اين واژه به عنوان نامى از نام هاى خدا ذكر مى شود و خدا را مؤمن مى ناميم به اين معنی است كه اولياء و دوستانش را امنيت مى بخشد و به آنها ايمان مرحمت مى كند. بعضى نيز گفته اند: از اين نظر است كه او نخستين كسى است كه به ذات پاكش ايمان دارد و آن را تصديق مى كند.
«فخر رازى» در تفسير خود، اين احتمال را نيز ذكر كرده است كه مفهوم مؤمن بودن خداوند اين است كه پيامبران‌ را از طريق اعطاء معجزه تصديق مى نمايد.(1) مرحوم «كفعمي» در «مصباح» اين احتمال را نيز ذكر كرده كه اين توصيف براى خداوند از اين نظر است كه وعده هاى خود را نسبت به بندگانش تصديق مى كند و تحقق مى بخشد. سپس حديثى از امام صادق(عليه السلام) نقل مى كند كه فرمود: «سُمِّىَ سُبْحانَهُ مُؤْمِناً لِأنَّهُ يُؤمِّنُ عَذابَهُ مَنْ اَطاعَهُ»؛ (خداوندِ سبحان، مؤمن ناميده شده از اين نظر كه مطيعان فرمانش را در برابر عذاب امنيت مى بخشد). بعضى ديگر از مفسّران نيز گفته اند: مؤمن كسى است كه بندگانش را از ظلم و ستم خويش امنيت بخشد.(2) تفسير «روح البيان» معنی جامعي براي آن ذكر كرده كه غالب معانى فوق را در بر مى گيرد و آن كسى است كه هيچ گونه امنيت و آرامشي جز از ناحيه او حاصل نمى شود.
مرحوم «صدوق» در كتاب «توحيد» نيز سه معنی براى آن ذكر كرده: «كسى كه وعده هاى خود را تحقق مى بخشد و كسى كه با آيات و نشانه هايش حقيقت ايمان را به بندگان آموخته و كسى كه بندگان را از ظلم و ستم امنيت بخشيده است».(3) ولى انصاف اين است كه مفهوم «مؤمن» در هيچ يك از اين معانى محدود نمى گردد؛ بلكه معناى جامعى دارد كه همه آنچه را گفته شد شامل مى شود و استعمال واژه «مؤمن» كه از صفات الهى است در اين معنی وسيع و گسترده موجب استعمال لفظ در معانى متعدّد نيست؛ چون قدر جامع دارد (بعلاوه استعمال لفظ مشترك در معانى متعدّد نيز بى مانع است). بنابراين خداوند مؤمن است؛ زيرا به مؤمنان امنيت (در جهات مختلف) مى بخشد و نيز ايجاد روح ايمان براى بندگان از طريق اظهار آيات آفاقى و انفسى مى كند، علاوه بر اين پيامبرانش را از طريق اظهارِ معجزات تأييد و تصديق مى نمايد، همچنين وعده هايى را كه به بندگانش داده، اعم از پاداش و عقاب، تحقق مى بخشد.
پيامى كه اين توصيف الهى مى دهد از يك سو، عظمت مقام مؤمن است؛ چرا كه اين نام يكى از نام هاى خدا است و از سوى ديگر در سايه اين وصف الهى، احساس امنيت و آرامش مى كند؛ چرا كه سرچشمه تمام آرامش ها او است. از سوى سوم به عنوان تخلّق به اخلاق الهى كوشش مى كند كه ديگران را نيز در اين امنيت و آرامش سهيم كند و مردم از دست و زبان و حتّى فكر او در امان باشند! لذا در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم كه فرمود: «الْمُؤْمِنُ مَنْ آمَنَ جارُهُ بَوائقَهُ»(4)؛ (مؤمن كسى است كه همسايه اش از مزاحمت هاى او در امان باشد). در حديث ديگرى از همان حضرت(عليه السلام) آمده است: «الْمُؤْمِنُ الَّذى يَأتَمِنُهُ الْمُسْلِمُوْنَ عَلَى اَمْوالِهِمْ وَ اَنْفُسِهِمْ»(5)؛ (مؤمن كسى است كه مسلمانان او را بر مال و جان خود امين بشمرند).(6)