آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«شاكِر» و «شَكُور» از ماده «شُكر» به معنى اعتراف به نعمت به عنوان بزرگداشتِ بخشنده نعمت است. این واژه در مورد خداوند چند معني دارد: كسى كه طاعتِ كم را مى پذيرد و ثوابِ بسيار مى دهد يا نعمتِ فراوان مى بخشد که در حقيقت به معني جزا و پاداش عمل است، امّا نه به مقدار عمل. در واقع اين وصف الهى، توجه به حق شناسى خداوند است كه در برابر كمترين عملِ صالح، بزرگترين پاداش را مى دهد، و می گوید ما باید با الگو گرفتن از خداوند در مقام پاداش و جبران هرگز مقيد به مساوات و برابرى نباشيم.

«شاكِر» و «شَكُور» از ماده «شُكر» به گفته «فروق اللّغة» به معني اعتراف كردن به نعمت به عنوان بزرگداشتِ بخشنده نعمت است و به گفته «مصباح اللّغة» «شكر»، همان اعتراف به نعمت، انجام طاعت و ترك معصيت است و لذا گاهى با زبان و گاهى با عمل حاصل مى شود و به گفته «راغب» در «مفردات» معنى اصلى آن، تصوّر نعمت و اظهار آن است و نقطه مقابل آن كفر (و كفران) به معناى فراموشىِ نعمت و پوشيدن آن است و چهار پاى شكور به حيوانى گفته مى شود كه آثار رسيدگى و پرورش صاحبش را با چاق شدن نشان مى دهد، سپس «شكر» را به سه بخش تقسيم مى كند: شكر قلبى، شكر زبانى و شكر عملى.
اين واژه هنگامى كه در مورد خداوند به كار مى رود چند معني دارد: كسى كه طاعتِ كم را مى پذيرد و ثوابِ بسيار مى دهد يا نعمتِ فراوان مى بخشد و به شكرِ مختصر راضى مى شود و در حقيقت به معني جزا و پاداش عمل را دادن است، امّا نه به مقدار عمل بلكه به مقدار لطف پروردگار.
بعضى مانند مرحوم كفعمى در «مصباح» و مرحوم صدوق در «توحيد» معتقدند كه «شكر» هنگامى كه در مورد خداوند به كار مى رود جنبه مجازى دارد. ولى اگر معني لغوى آن را آن گونه كه در كتاب «العين» آمده است همان شناخت نيكى ها بدانيم، در مورد خداوند نيز به صورت حقيقى به كار مى رود.
پيامى كه اين وصف الهى به ما مى دهد از يك سو توجّه به حق شناسى خداوند است كه او چنان بزرگوار است كه در برابر كمترين عملِ صالح، بزرگترين پاداش را مى دهد و به اين طريق از بندگان خود تشكر مى كند! توجّه به اين حقيقت، انگيزه مهمّى براى حركت به سوى نيكى و پاكى است. از سوى ديگر به ما نيز مى آموزد كه چگونه در مقابل نعمت ها و خدمات ديگران پاسخگو باشيم، نه تنها زحمات آنها را در مورد خود فراموش نكنيم؛ بلكه در مقام پاداش و جبران هرگز مقيد به مساوات و برابرى نباشيم.
در دعائى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «يا مَنْ يَشْكُر الْيَسيرَ وَ يَعْفُو عَنِ الْكَثيرِ وَ هُوَ الْغَفُوْرُ الرَّحيمُ، اِغْفِر لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى ذَهَبَتْ لَذّتُها وَ بَقيَتْ تَبِعَتُها!»(1)؛ (اى كسى كه نعمت كم را تشكر مى كنى و از گناه بسيار مى گذرى و آمرزنده مهربانى، گناهى را بر من ببخش كه لذتش پايان گرفته و پيامدهايش باقيمانده است!). همچنین در حديثى از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه اين جمله نيز در تورات ثبت است: «اُشْكُرْ عَلَى مَنْ اَنْعَمَ عَلَيْكَ وَ اَنْعِمْ عَلَى مَنْ شَكَرَكَ»(2)؛ (از كسى كه به تو نعمتى مى بخشد تشكر كن و به كسى كه از تو تشكر مى كند نعمت ببخش!).(3)