آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«لطيف» از ماده «لطف» به معنى كار ظريف، باريك و مهر و محبت است و به موجودات كوچك و نرم، حركت هاى ظريف و امورى كه با حواسّ انسان درك نمى شود نيز اطلاق مى گردد. اين وصف در مورد خداوند به معنى رفق و مداراى او نسبت به بندگان و توفيق و نگهدارى آنها از خطرات و مشكلات است. پيام تربيتى اين واژه اين است كه از يك طرف انسان را در مشكلات به الطاف خفيّه و جليّه خدا اميدوار مى كند و از سوى ديگر آنها را به لطف و مرحمت نسبت به يكديگر دعوت مى كند و از سوى سوم به انديشه در مخلوقاتِ ظريف خداوند وا مى دارد.

واژه «لطيف» در قرآن مجيد هفت بار تكرار شده و در همه جا به عنوان وصفى از اوصاف پروردگار است و غالباً با «خبير» همراه است(1) و تنها در دو مورد به تنهايى آمده است.(2) به هر حال اين واژه از ماده «لطف» به معنى كار ظريف و باريك و مهر و محبت است و به موجودات كوچك و نرم، حركت هاى ظريف، انجام كارهاى دقيق و امورى كه با حواسّ انسان درك نمى شود نيز اطلاق مى گردد. اين وصف هنگامى كه در مورد خداوند به كار مى رود به معناى رفق و مداراى خداوند نسبت به بندگان و توفيق و نگهدارى آنها از خطرات و مشكلات است.(3)

«ابن اثير» در تفسير اين واژه مى گويد: «لطيف» كسى است كه ميان رفق در عمل و آگاهى به دقائق مصالح و رساندن آنها به كسانى كه براى آنها مقدر ساخته است جمع كرده است. مرحوم «كفعمى» در «مصباح» مى گويد: خواندن خداوند به اين وصف در مشكلات، تأثير عميقى در برطرف شدن ناراحتى ها دارد.(4) مرحوم «صدوق» در كتاب توحيد اين وصف الهى را اين گونه تفسير مى كند: او نسبت به بندگانش لطف دارد به آنها نيكى مى كند و نعمت مى بخشد، سپس مى افزايد: لطف، همان نيكى كردن و گرامى داشتن است، بعد اشاره به حديث معروفى مى كند كه مى گويد: «اِنَّ مَعْنَى اللَّطِيْفِ اَنَّهُ هُوَ الْخالِقُ لِلْخَلْقِ اللَّطِيْفِ»(5)؛ (معنى لطيف اين است كه خداوند، خالق مخلوقات ظريف ـ و حتّى كوچك و ناپيدا ـ است!).

البتّه جمع ميان تمام اين معانى در مفهوم وسيع و گسترده لطيف كاملا ممكن است. امّا اين كه در غالب آيات قرآن «لطيف» با «خبير» همراه شده، به خاطر آن است كه «خبير» به گفته بعضى از محققان اشاره به آگاهى عميق و علم به حقايق و احاطه دقيق است و اين معنا با معناى لطيف تناسب بسيار نزديكى دارد.
پيام و اثر تربيتى توجّه به اين واژه نيز روشن است؛ چرا كه از يك سو انسان را در مشكلات به الطاف خفيّه و جليّه خداوند اميدوار مى سازد و از سوى ديگر انسان ها را دعوت به لطف و مرحمت نسبت به يكديگر مى كند و از سوى سوم به مطالعه و انديشه در مخلوقات بسيار ظريفى كه خدا آفريده است، وا مى دارد و هر يك از اين امور سه گانه اثر عميقى در تربيت انسان ها دارد.(6)