آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«رئوف» از ماده «رأفت» به معنى رحمت است. در قرآن اين صفت در نُه مورد با وصف «رحيم» همراه است؛ بنابراين «رحيم» و «رئوف» مفهوم يكديگر را تأكيد مى كنند. خداوند درباره هيچ يك از پيامبران، ميان دو صفت از اوصاف خود جمع نكرده، بجز پيامبر اسلام(ص) كه در قرآن آمده: «بِالْمُؤْمِنينَ رَئُوفٌ رَحيمٌ» و درباره خودش نيز فرموده: «إِنَّ اللهَ بِالنّاسِ لَرَؤُفٌ رَحيمٌ.» صفت «رئوف» تأثير تربيتى براي مؤمنان دارد؛ زيرا از آنجا كه خداوند و پيامبرش «رئوف» و «رحيم» هستند، پيروان آنها نيز بايد اين چنين باشند.

«رئوف» از ماده «رأفت» به گفته «راغب» به معنى رحمت است و قابل توجّه اين كه در قرآن مجيد از يازده مورد كه اين وصف الهى به كار رفته، در نُه مورد با وصف «رحيم» همراه است(1) بنابراين «رحيم» و «رئوف» مفهوم يكديگر را تأكيد مى كنند. در اين كه ميان «رئوف» و «رحيم» چه تفاوتى است؟ در ميان مفسّران و ارباب لغت گفتگو است؛ جمعى آن دو را به يك معنی دانسته و لذا معتقدند ذكر آنها با يكديگر جنبه تأكيد بر رحمت بى پايان الهى دارد. در حالى كه بعضى مانند «ابن اثير» در «نهايه» در ميان اين دو، چنين فرق گذاشته اند كه «رأفت» مرحله اى دقيق تر و بالاتر از «رحمت» است و هرگز در مسائل ناخوشايند به كار نمى رود؛ ولى رحمت در امور ناخوشايندى كه به خاطر مصلحتى انجام مى گردد، استعمال مى شود. (مثلا ممكن است گفته شود به خاطر رحمتى كه او داشت انگشت سياه شده او را قطع كرد تا بيمارى به ساير بدنش سرايت نكند؛ ولى رأفت در اينجا به كار نمى رود).(2)
مرحوم «كفعمى» در «مصباح» در تفسير اين واژه مى گويد: «بعضى گفته اند: «رأفت» مرحله عالى ترى از رحمت است؛ در حالى كه بعضى دائره آن را محدودتر از دائره رحمت دانسته اند». مفسّر بزرگ، مرحوم «طبرسى»، ذيل آيه 128 سوره توبه مى گويد: «بعضى معتقدند كه «رئوف» و «رحيم» يك معنی دارد، منتهی رأفت مرحله اى قوى تر است، در حالى كه بعضى گفته اند: «رئوف» نسبت به مطيعان به كار مى رود و «رحيم» نسبت به گنهكاران... سپس از بعضى از دانشمندان پيشين نقل مى كند كه خداوند درباره هيچ يك از پيامبران، ميان دو صفت از اوصاف خود جمع نكرده، ولى در مورد پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) چنين كرده است. در همين آيه مى فرمايد: «بِالْمُؤْمِنينَ رَئُوفٌ رَحيمٌ»؛ (و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است) و درباره خودش نيز فرموده: «إِنَّ اللهَ بِالنّاسِ لَرَؤُفٌ رَحيمٌ»(3)؛ (زيرا خداوند، نسبت به مردم، رئوف و مهربان است)».(4)
در اينجا به تأثير تربيتى و پيام ويژه اين وصف الهى در مؤمنان مى رسيم؛ زيرا مى بينيم از آنجا كه خداوند و پيامبرش «رئوف» و «رحيم» هستند، پيروان مكتب آنها و عاشقان راه و رسم آنان نيز بايد «رئوف» و «رحيم» باشند و پرتوى از رحمت عام و خاص الهى در وجود آنان منعكس باشد.(5)