آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«فَتّاح» در اصل به معناى گشودن هر بسته است، خواه گشودن در باشد يا مشكلات ديگر. اما اين واژه در مورد خداوند معنى وسيع و گسترده اى دارد؛ زیرا هم شامل گشودن درهاى بسته، و حل تمام معضلات معنوى و مادى بندگان و هم حکم و داوری می شود. از سویی اين وصف الهى اثر تربيتى هم دارد؛ زیرا كسى كه حاكم را فقط خدا مى داند، حل مشكلات و گشودن درهاى بسته را براى او آسان مى شمرد، و هرگز از حجم مشكلات نترسیده و گرد و غبار يأس بر دلش نمى نشيند و دست از تلاش بر نمى دارد.

«فَتّاح» از ماده «فتح» به گفته «راغب» در «مفردات» و «ابن فارس» در «مقاييس اللّغه» در اصل به معنى گشودن هر بسته است، خواه گشودن در باشد يا مشكلات ديگر. به همين جهت به پيروزى ها «فتح» گفته مى شود، از آن جهت كه مشكل جنگ را برطرف مى سازد و به حكم و داورى نيز فتح مى گويند، از آن جهت كه مشكل تنازع را حل مى كند.

هنگامى كه اين واژه در مورد خداوند گفته مى شود معنى وسيع و گسترده اى دارد كه هم گشودن درهاى بسته را شامل مى شود و هم حل تمام معضلات معنوى و مادى بندگان و هم داورى به حق و حكم قاطع. مرحوم «كفعمى» در «مصباح» مى گويد: «فَتّاح» يعنى كسى كه بين بندگانش حكومت (به حق) مى كند.... و نيز كسى كه درهاى روزى و رحمت را به روى بندگانش مى گشايد و به عنايت و لطفش هر درِ بسته اى را باز مى كند.(1)
اثر تربيتى توجّه به اين توصيف الهى كاملا روشن است؛ كسى كه حاكم را فقط خدا مى داند و حل مشكلات و گشودن درهاى بسته را براى او آسان مى شمرد، هرگز از حجم مشكلات وحشت نمى كند، گرد و غبار يأس و نوميدى بر دل او نمى نشيند و دست از تلاش و كوشش توأم با اميد و ايمان به پيروزى به لطف پروردگار بر نمى دارد.
قابل توجّه اين كه «فتّاح» يك مرتبه در قرآن مجيد بيشتر ذكر نشده و آن هم توأم با توصيف او به «عليم» است كه رابطه آن با وصف «فتاح» روشن است؛ چرا كه حل مشكلات و گشودن درهاى معضلات نياز به آگاهى فراوان دارد، كسى مى تواند همه مشكلات را حل كند كه از اسرار همه چيز با خبر باشد، تو هم اگر مى خواهى مشكلى از زندگى خود و ديگران را بگشايى به همان اندازه عليم باش!
شايد توصيف خداوند به «خَيْرُ الْفاتِحيْنَ» در آيه شريفه 89 اعراف كه از زبان قوم شعيب آمده «رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أَنْتَ خَيْرُ الْفاتِحينَ»(1)؛ (پروردگارا! ميان ما و قوم ما بحق داورى كن، كه تو بهترين داورانى) نيز ناظر به همين معنی باشد؛ چرا كه فاتحان غير عليم هميشه نمى توانند كار خود را به طرز شايسته اى انجام دهند، بنابراين «خَيْرُ الْفاتِحيْنَ» كسى است كه «فتاح عليم» نسبت به همه چيز و در همه حال باشد.(2)