آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

آیه 185 سوره «بقره» از آياتى است كه هم تكليف مالايطاق را نفى مى كند، و هم تكاليف شاق و موجب عسر و حرج را؛ و اين كه «فخررازى» در ذيل آيه گفته است دلالتى بر عموم ندارد اشتباه محض است، چرا كه الف و لام در «اليسر» و «العسر» براى جنس است، و در اين گونه مقامات دلالت بر عموم دارد. البتّه اين قانون مانند همه قوانين ممكن است استثنائاتى داشته باشد از قبيل امر به جهاد و نظائر آن.

در سوره بقره، سخن از اراده تشريعى خداوند است كه در آيات قرآن كراراً به آن اشاره شده؛ که همان اراده او در امر قانون گذارى احكام است. بعد از آن كه حكم روزه ماه رمضان را بيان مى كند، و بيماران و مسافران را از آن استثنا مى نمايد؛ مى فرمايد: (خداوند، آسايش شما را مى خواهد، نه زحمت شما را)؛ «يُريدُ اللهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لايُريدُ بِكُمُ الْعُسْرَ».(1)
اين آيه از آياتى است كه هم تكليف مالايطاق را نفى مى كند، و هم تكاليف شاق و موجب عسر و حرج را؛ و اين كه «فخررازى» در ذيل آيه گفته است دلالتى بر عموم ندارد اشتباه محض است، چرا كه الف و لام در «اليسر» و «العسر» براى جنس است، و در اينگونه مقامات دلالت بر عموم دارد. البتّه اين قانون مانند همه قوانين ممكن است استثنائاتى داشته باشد از قبيل امر به جهاد و نظائر آن؛ جهاد هم در مقابل سكوت و ذلّت در چنگال دشمنان «يُسر» است نه «عُسر».
در آيه اول سوره مائده بعد از ذكر دو قسمت از احكام الهى ـ در زمينه پايبند بودن به هرگونه عقد و پيمان، و حليّت گوشت چهارپايان ـ مى فرمايد: «إِنَّ اللهَ يَحْكُمُ ما يُريدُ»؛ (خداوند هرچه را بخواهد [و مصلحت باشد] حكم مي كند)، اين تعبير وسعت اراده تشريعى خدا را در همه جا روشن مى سازد.
در مورد جزاى اعمال از سوى خداوند بعد از بيان داخل شدن مؤمنان صالح در بهشت، مى افزايد: «إِنَّ اللهَ يَفْعَلُ ما يُرِيدُ»(2)؛ (خدا هرچه را اراده كنند انجام مى دهد). مسلّماً اين عموميت اراده خداوند در تشريع، و در پاداش و كيفر، و همچنين در عالم آفرينش، مفهوم اش اين نيست كه اراده او از حكمتش جدا است، و خلقت يا حكم يا پاداشى بدون مصلحت، انجام مى دهد.(3)