آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«حكيم» افعال خود را به بهترين وجه و از نزديك ترين راه انجام می دهد؛ و از هرگونه كار نادرست و ناموزون پرهيز می کند؛ در حقيقت «حكمت» بيشتر ناظر به جنبه هاى عملى و «علم» ناظر به جنبه هاى نظرى است؛ لذا تمام دلايل اثبات «علم» براي خداوند، وصف «حكيم» را براي او ثابت می كند. البته توصيف خدا به «حكيم» با توصيف انسان به آن فرق دارد. اعمال انسان حكيم با قوانين عالم هستى هماهنگ است؛ ولى خداوند حكيم قوانينى را كه ايجاد كرده مصداق نظام احسن است، به بيان ديگر، خدا ايجاد قانون مى كند و ما پيروى از قانون.

توصيف خداوند به وصف «حكيم»، نه تنها در ده ها آيه قرآن مجيد آمده است؛ بلكه با دلايل عقلى نيز قابل اثبات است؛ زيرا «حكيم» به كسى گفته مى شود كه افعال خود را به بهترين وجه، از نزديك‌ ترين راه انجام مى‌ دهد و از هرگونه كار نادرست و ناموزون و خلاف پرهيز مى كند؛ در حقيقت «حكمت» بيشتر ناظر به جنبه‌ هاى عملى است، در حالى كه «علم» ناظر به جنبه‌هاى نظرى مى باشد. بنابراين تمامى دلايلى كه براى «علم» خداوند اقامه مى شود، وصف «حكيم» بودن او را نيز اثبات مى كند.

در اینجا بايد به اين نكته توجّه داشت كه: توصيف خداوند به حكيم بودن، با توصيف انسان به اين صفت بسيار متفاوت است؛ انسان حكيم كسى است كه اعمالاش با قوانين عالم هستى هماهنگ باشد؛ ولى وقتى مى گوئيم خداوند حكيم است مفهومش اين است كه قوانينى ايجاد كرده و بنيان نهاده كه مصداق نظام احسن است، به تعبير دقيق تر، خدا ايجاد قانون مى‌كند، و ما پيروى از قانون.
از سوى ديگر، يك نگاه به جهان هستى از منظومه‌ ها و ستارگان و كواكب گرفته تا ساختمان اتم، و از موجودات زنده تك سلّولى تا حيوانات غول پيكر و درختان عظيم، براى پى بردن به حكمت آفريدگار آنها، و بانى اين بناى باشكوه كافى است. اصولا تمام كتاب‌ هايى كه درباره علوم طبيعى، فيزيك، شيمى، تشريح، فيزيولوژى، گياه شناسى، حيوان شناسى، علم هيئت و نجوم نوشته شده همگى شرح حكمت خدا است؛ و به گفته دانشمندان تمام اين علوم در واقع يك ورق از كتاب قطور اسرار عالم هستى است؛ اين خود بهترين دليل بر حكمت او است.
به تعبير ديگر، برهان نظم همان گونه كه وجود خداوند را ثابت مى كند، علم و حكمت او را نيز به اثبات مي رساند. جالب اين كه در روايات اسلامى، از جمله روايت معروف «توحيد مفضّل» اشارات فراوان و پرقيمتى به حكمت خداوند در آفرينش انسان و حيوان، پرندگان و ماهيان و آسمان و خورشيد و ماه و ستارگان، آب و آتش، معادن و گياهان و درختان و غيره آمده است كه همه توضيحى است براى آنچه در بالا ذكر شد.(1)