آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) درباره آثار زیانبار «فقر» می فرماید: «فقر انسان هوشمند را از بيان دليل و حجت خود گنگ مى سازد». به اعتقاد امام(ع) فقر سبب نقصان دين، مشوش شدن عقل و جلب كينه مى گردد، و اگر اغنيا از كمك به ديگران بُخل ورزند فقرا آخرت خود را به دنيايشان مى فروشند و حتى آنها در وطن خود نيز غريب هستند. همچنين پیامبر(ص) می فرماید: «نزديك است كه فقر انسان را به مرحله كفر برساند»؛ زیرا فقر زمينه انواع انحرافات عقيدتى و اخلاقى را به ويژه در افراد كم ظرفيت فراهم مى سازد، از این رو باید برای درمان آن تلاش کرد.

امام(عليه السلام) در حکمت 163 نهج البلاغه به آثار زيانبار فقر و تهى دستی اشاره كرده مى فرمايد: (فقر مرگ بزرگ تر است)؛ «اَلْفَقْرُ الْمَوْتُ الاَكْبَرُ».
در مورد نكوهش فقر در همين كلمات قصار تعبيرات متعددى ديده مى شود؛ از جمله در حكمت 3 آمده است: «وَ الْفَقْرُ يُخْرِسُ الْفَطِينَ عَنْ حُجَّتِهِ»؛ (فقر، انسانِ هوشمند را از بيان دليل و حجت خود گنگ مى سازد) و در حكمت 56 آمده است: «وَ الْفَقْرُ فِى الْوَطَنِ غُرْبَةٌ»؛ (فقير حتى در وطنش غريب است) و در حكمت 319 مى خوانيم: «فَإنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدّينِ! مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ، دَاعِيَةٌ لِلْمَقْتِ»؛ (فقر سبب نقصان دين و مشوش شدن عقل و جلب كينه مى گردد) و در حكمت 372 آمده است: «إذا بَخِلَ الْغَنِىُّ بِمَعْرُوفِهِ بَاعَ الْفَقِيرُ آخِرَتَهُ بِدُنْيَاهُ»؛ (هرگاه اغنيا از كمك به ديگران بُخل بورزند فقرا آخرت خود را به دنيايشان مى فروشند). از مجموع اين كلمات حكيمانه با ساير رواياتى كه از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) و ائمه هدى(عليهم السلام) به ما رسيده به خوبى استفاده مى شود كه اسلام براى مسئله فقرزدايى اهميت بسياري قائل است.
در كتاب شريف «كافى» حديث معروفی از رسول اكرم(صلى الله عليه وآله) نقل شده كه می فرماید: «كادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْراً»(1)؛ (نزديك است كه فقر، انسان را به مرحله كفر برساند). زیرا فقر زمينه انواع انحرافات عقيدتى و اخلاقى را به ويژه در وجود افراد كم ظرفيت فراهم مى سازد. بسيار ديده شده است كه افراد فقير كلمات كفرآميز بر زبان جارى مى كنند و هنگامى كه زن و فرزند خود را گرسنه مى بينند دست به هر كارى مى زنند، قوانين اجتماعى را مى شكنند، آداب و اخلاق انسانى را به فراموشى مى سپارند و براى رفع فقر خود هر كارى را مجاز مى شمارند و اگر شخص فقير كم ظرفيت واقعاً كافر نشود، به مرز كفر نزديك مى گردد و حداقل رضايت به قضاى الهى را از دست مى دهد. اين احتمال نيز مى رود كه مراد از كفر در روايت، كفر عملى باشد كه همان آلوده شدن به انواع معصيت هاست.
تعبير به «اَلْمَوْتُ الاَكْبَرُ»؛ (مرگ بزرگ تر) اشاره به اين است كه انسان به هنگام مرگ حداقل از مشكلات اين جهان آسوده مى شود در حالى كه فقيرى كه با فقر دست و پنجه نرم مى كند گويى پيوسته در حال جان دادن است. بنابراين همان گونه كه ما به هنگام بيمارى و تهديد به مرگِ جسمانى به دنبال طبيب و درمان به هر سو مى رويم، به هنگامى كه فقر دامان فرد يا جامعه را مى گيرد نيز بايد براى نجات از آن تلاش و كوشش كنيم.(2)