آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

اسلام راه های معقولی را برای ریشه کنی «خشونت» ذکر کرده است؛ مانند: 1- اسلام هویت دینی را عاملی قوی در برابر بزهکاری می داند، زیرا انسان متدین همواره خود را در محضر خدا می بیند. 2- اصلاح محیط، سبب اصلاح انسان می شود. زیرا امام سجاد(ع) می فرماید: «همنشینی با صالحان، انسان را به اصلاح نفس خود دعوت می کند». 3- رفع فاصله طبقاتی در جامعه سبب ریشه کنی «خشونت» می شود. 4- تحکیم نظام خانواده و تربیت فرزندان صالح، سبب شکل گیری جامعه ای عاری از «خشونت» می شود. 5- قانون مجازات، مانع از ظهور جرم در جامعه است.

اسلام راه های معقولی را برای ریشه کن کردن «خشونت» از افراد و اجتماع ذکر کرده است که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

1- تجدید هویت دینی

اسلام، آیینی است که به رفع نیازمندی های واقعی و فطری انسان می پردازد، و رفع این نیازمندی ها که برنامه های تربیتی عالی را برای مؤمنین در بر دارد، عاملی قوی در جلوگیری از بزهکاری و جرم و انحراف است. لذا امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرماید: «لَا یَزْنِی الزَّانِی حِینَ یَزْنِی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَشْرَبُ الشَّارِبُ حِینَ یَشْرَبُ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یَسْرِقُ السَّارِقُ حِینَ یَسْرِقُ وَ هُوَ مُؤْمِن‌»(1)؛ (زانی هنگامی که زنا می کند مؤمن نیست. و شارب خمر هنگامی که شرب خمر می کند مؤمن نیست. و دزد هنگامی که دزدی می کند مؤمن نیست). انسان اهل معنویت و تدین، همیشه خود را در محضر خدا می بیند و وظایف خود را بدون لزوم نظارت کسی انجام می دهد. و اعتقاد به معاد و حساب و کتاب و حضور در پیشگاه خدا، مانعی عظیم برای جلوگیری از انحرافات او است.

2- اصلاح محیط

نقش محیط در اصلاح انسان یا انحراف او بسیار قابل ملاحظه است. حضرت امام سجاد(علیه السلام) در این باره می فرماید: «مُجَالَسَةُ الصَّالِحِینَ دَاعِیَةٌ إِلَى الصَّلَاح‌»(2)؛ (همنشینی با صالحان انسان را به اصلاح نفس خود دعوت می کند). و نیز از امیرالمومنین علی(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «النَّاسُ بِأُمَرَائِهِمْ أَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِمْ»(3)؛ (مردم به امیران خود شبیه ترند تا به پدران خود).

3- رفع فاصله طبقاتی

فقر و غنای بیش از حد، هر دو از عوامل جرم به شمار می آیند؛ زیرا فاصله طبقاتی باعث می شود که اهل زور و زر برای حفظ موقعیت خود دست به ارتکاب جرایمی بزنند و در مقابل، فقر نیز باعث می شود عده ای انتقام جویانه مرتکب خشونت هایی شوند. حضرت امام علی(علیه السلام) در سفارشی به مالک اشتر می فرماید: «ثُمَّ أَسْبِغْ عَلَیْهِمُ الْأَرْزَاقَ فَإِنَّ ذَلِکَ قُوَّةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِصْلَاحِ أَنْفُسِهِمْ وَ غِنًى لَهُمْ عَنْ تَنَاوُلِ مَا تَحْتَ أَیْدِیهِمْ وَ حُجَّةٌ عَلَیْهِمْ إِنْ خَالَفُوا أَمْرَک‌ أَوْ ثَلَمُوا أَمَانَتَكَ»(4)؛ (سپس روزی فراوان بر آنان ارزانی دار، که با گرفتن حقوق کافی در اصلاح خود بیشتر می کوشند، و با بی نیازی، دست به اموال بیت المال نمی زنند، و اتمام حجتی است بر آنان اگر فرمانت را نپذیرند یا در امانت تو خیانت کنند).

4- تحکیم نظام خانواده

یکی دیگر از عوامل بروز و ظهور جرم و خشونت «بحران در نظام خانواده» است. و لذا ثبات و پایداری خانواده و تربیت فرزندانی که آینده ساز یک جامعه سالم باشند تأثیر بسزایی در کاهش جرم و «خشونت» دارد. قرآن در این زمینه می فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ ناراً»(5)؛ (ای اهل ایمان! خود و خانواده خود را از آتش نگاه دارید). خداوند متعال در این آیه نتیجه را از انسان خواسته که همان نجات خود و خانواده از آتش دوزخ است، حال به هر وسیله که ممکن و مشروع باشد، باید انسان از انحرافات و کژی ها نجات یابد.

5- پیشگیری «وضعی»

روش دیگری که برای جلوگیری از بروز «خشونت» و ظلم و جرم مطرح شده پیشگیری «وضعی» است. به این که قانونی وضع شود که بتواند از این که فکر مجرمانه به منصّه ظهور و فعلیت برسد، جلوگیری کند. از جمله مواردی که در قرآن کریم به آن اشاره کرده، توصیه به طلبکاران، مبنی بر گرفتن سند یا گواه هنگام پرداخت وجه یا مال به دیگران است. خداوند متعال می فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا تَداینْتُمْ بِدَینٍ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاکْتُبُوهُ... وَاسْتَشْهِدُوا شَهِیدَینِ مِنْ رِجالِکُمْ...»(6)؛ (ای اهل ایمان! هنگامی که مالی را تا زمان معینی قرض می دهید بنویسید... و دو نفر شاهد مرد [بر آن بگیرید...). این تدابیر همگی برای جلوگیری از ظهور و بروز جرم است.

6- پیش بینی مجازات

یکی دیگر از راه های جلوگیری از وقوع جرم در جامعه، پیش بینی و قرار دادن مجازات های مختلف برای اعمال ناشایست است تا بتواند انسان را ترسانده و از وقوع جرم جلوگیری کند. گرچه این قوانین به حدّی نیست که بتواند اختیار انسان را سلب نماید.(7)