آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«الجامع الصغیر» عنوان کتابى است که توسط جلال الدین ابوالفضل عبد الرحمن بن ابى بکر بن محمد ابن سابق الدین سیوطى (849ـ911ق) تالیف شده است. نام کامل آن عبارت است از: «الجامع الصغیر من حدیث(احادیث) البشیر النذیر». سیوطى کتابی جامع تر با نام «جمع الجوامع» یا «الجامع الکبیر» داشت. وی پس از تدوین جامع الکبیر، کتاب الجامع الصغیر را به عنوان خلاصه اى از آن تنظیم کرد. سیوطى در الجامع الصغیر صرفاً با استناد به منابع معتبر خود اهل سنت مثل صحاح سته و سایر آثار محدثان به نقل و مرتب کردن احادیث پرداخته و در کتابى دیگر با عنوان «الفتح الکبیر فى ضمّ الزیاده الى الجامع الصغیر» به تفکیک و ارزش گذارى احادیث این کتاب پرداخته است. بدلیل نقل احادیث نبوى درباره اهل بیت(علیهم السلام)، این کتاب از اهمیت شایانى نزد علماى شعیه بر خوردار است. سیوطی احادیثى در فضیلت و جایگاه والاى على بن ابى طالب و امامان شیعه(علیهم السلام)، حدیث غدیر، و حبّ على بن ابى طالب نقل کرده است که به عنوان احادیث مستند در منابع اهل سنت حائز اهمیت مى باشد. علاوه بر این، بسیارى از احادیث این کتاب در باب هاى مختلف احکام اسلامى و سایر زمینه ها مثل اخلاق، سیره، تفسیرو عقاید مورد توجه و استناد علماى شیعه قرار گرفته است.

«الجامع الصغیر» عنوان کتابى است که توسط جلال الدین ابوالفضل عبد الرحمن بن ابى بکر بن محمد ابن سابق الدین سیوطى (849ـ911ق) تالیف شده است. نام کامل آن عبارت است از: «الجامع الصغیر من حدیث(احادیث) البشیر النذیر». سیوطى یک کتاب جامع تر با نام «جمع الجوامع» یا «الجامع الکبیر» نیز تدوین کرده است که همه احادیث نبوى را که محدثان اسلام تا زمان وى نقل کرده بودند به صورت ترتیب الفبایى گرد آورى کرده است که در نوع خود بى نظیر مى باشد. وی پس از تدوین جامع الکبیر، کتاب الجامع الصغیر را به عنوان خلاصه اى از آن تنظیم کرد و حتى خودش برهمین کتاب صغیر (که در دو مجلد چاپ شده است) تعلیقاتى نگاشته است.

شرح ها و تعلیقات الجامع الصغیر:

سایر علماى اهل سنت نیز پس از وى بر آن شرح هاى فراوانى نوشته اند؛ از جمله این شروح مى توان به موارد زیر اشاره کرد:
1ـ اوراق لطیفه که توسط ابوالعباس احمدشهاب الدین قَلیُوبى ( 1014ق) به عنوان تعلیقه بر آن نوشته شده است.
2ـ الاستدراک النضیر على الجامع الصغیر للسیوطى، که توسط احمدبن محمدمتبولى (1003ق) نوشته شده است.
3ـ الجامع القصیر فى اختصار الجامع الصغیر للسیوطى که توسط الیاس بن ابراهیم کورانى (1138ق) تنظیم یافته است.
4ـ خود سیوطى کتابى با عنوان زیادات الجامع الصغیر در تکمیل آن نوشته است.
5ـ الدرر المجنیه که بر اساس الجامع الصغیر سیوطى تنظیم یافته و توسط عبدالرحمن بوصیرى (1354ق) تدوین شده است.
6ـ اتحاف الناقد البصیر بقوىّ احادیث الجامع الصغیر که به عنوان درایة الحدیث براى تفکیک احادیث صحیح از غیر صحیح، و حسن از ضعیف توسط على بن احمد باصبرین (1304ق) تدوین شده است.
7ـ منهج العمال فى سنن الاقوال فى ترتیب احادیث الجامع الصغیر و زوائده للسیوطى که توسط على بن حسام الدین هندى (954ق) تدوین شده است.
8ـ الفتح المنیر بشرح الجامع الصغیر للسیوطى که محمد خَرِبْتاوى بحیرى (1217ق) آن را نوشته است.
9ـ شرح الجامع الصغیر للسیوطى که در چهار مجلد توسط محمد صنعانى (1182ق) نوشته شده است.
شرح ها، تعلیقات و تلخیص هاى فراوان دیگرى نیز توسط علماى اهل سنت نوشته شده است که زرکلى در الاعلام بیان نموده است.
اهمیت و جایگاه کتاب الجامع الصغیر:
با صرف نظر از جزئیات مربوط به جایگاه این کتاب در نزد اهل سنت، بدلیل نقل احادیث نبوى درباره اهل بیت(علیهم السلام) توسط سیوطى این کتاب از اهمیت شایانى نزد علماى شعیه بر خوردار است. او احادیثى در فضیلت و جایگاه والاى على بن ابى طالب و امامان شیعه(علیهم السلام)، حدیث غدیر، و حبّ على بن ابى طالب نقل کرده است که به عنوان احادیث مستند در منابع اهل سنت حائز اهمیت مى باشد. علاوه بر این، بسیارى از احادیث این کتاب در باب هاى مختلف احکام اسلامى و سایر زمینه ها مثل اخلاق، سیره، تفسیرو عقاید مورد توجه و استناد علماى بزرگوار شیعه قرار گرفته است.
شیوه تدوین کتاب الجامع الصغیر:
سیوطى کتابش را به ترتیب حروف الفبا از حرف الف و حدیث«انّما الاعمال بالنیات» آغاز کرده است. مثل انّما که با همزه (یا الف) یا ذاق که با ذال آغاز شده است. و سپس احادیثى را که کلمه اوّل آنها با الف و لام (مثل الذکر) آمده نقل کرده است. او در ضمن برخى از باب ها (یعنى حروف) علاوه بر عنوان مزبور، عناوین دیگرى را افزوده است که از ذوق هنرى و دقت فکرى سرشار خودش تراویده است مثل «باب کان و هى الشمائل الشریفه» که در ذیل حرف کاف آورده و در ذیل آن، صفات و اوصاف رسول اکرم(صلى الله علیه وآله) را برشمرده است. همچنین مثل «باب المناهى» که نهى هاى حضرت پیامبر(صلى الله علیه وآله) را با عنوان «نهى رسول الله(صلى الله علیه وآله) عن....» ذکر کرده است. و در پایان حرف واو، باب حروف «لا» «لاى نفى» را آورده و احادیثى را که امورى را از مسلمانان یا امور مربوط به شریعت الهى نفى کرده اند نقل و مرتب کرده است مثل «لا آکل و انا متکى».
اعتباراحادیث الجامع الصغیر:
سیوطى در این کتاب بدون توجه به صحت و سقم بودن احادیث نقل شده و صرفاً با استناد به منابع معتبر خود اهل سنت مثل صحاح سته و سایر آثار محدثان به نقل و مرتب کردن احادیث کتابش پرداخته است. بنابراین خودش در کتابى با عنوان «الفتح الکبیر فى ضمّ الزیاده الى الجامع الصغیر» به تفکیک و ارزش گذارى احادیث این کتاب پرداخته است.

کتابهای دیگر با عنوان الجامع الصغیر:

کتاب هاى حدیثى با عنوان «جامع صغیر» توسط محدثان اسلامى فراوان تالیف شده است از جمله توسط محمد بن حسن شیبانى (131ـ189ق)، ابوابراهیم مُزَنى (175ـ264ق)، جمال الدین ابن هشام (708ـ761ق) و قاضى ابویعلى ابن الفراء بغدادى (380ـ458ق). این دسته از محدثان کتاب هاى خود را با عنوان الجامع الصغیر در زمینه حدیث تدوین کرده اند اما کتاب هایى با این عنوان در زمینه هاى دیگر مثل تفسیر، احکام نجوم و سایر علوم نیز تدوین شده است.