آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

این کتاب توسط ابوحیان اثیر الدین محمد بن یوسف بن على بن یوسف بن حیان غرناطى اندلسى (654ـ745ق) نوشته شده است. ابوحیان اندلسى که از جمله برجسته ترین دانشمندان در زمینه ادبیات و زبان شناسى بود، قوى ترین تفسیردر زمینه تفسیرادبى قرآن را نوشته است، به طورى که این تفسیربه عنوان مرجعى مهم براى مفسران شیعه و سنى در زمان هاى بعدى به شمار مى رود. به دلیل اهمیت زیاد آن، این کتاب را در ردیف تفاسیر علمى چون تفسیرواحدى، قرطبى و مفاتیح الغیب فخررازى دانسته اند. ابوحیان اندلسى دانشمندى حنبلى مذهب و اهل ظاهر بود و با فلسفه و عرفان و هر علم عقلى و نظرى دیگر مخالف بود؛ بنابراین، او در بیان عقاید سلفى و اهل ظاهر در این کتاب سنگ تمام گذاشته است. او بر خلاف سایر معاصران حنبلى خود نسبت به شیعه و ائمه هدى(ع) کینه و عناد نداشته و در ذیل آیات مربوط به ولایت امامان شیعه، به نفع عقاید شیعه و در تایید مطالب آنان سخن گفته است. او حتى مخالفان ائمه به ویژه امام على(ع) را لعن و نفرین کرده و به احادیث و فرمایشات الهى آن حضرات تمسّک جسته است.
 

این کتاب که یکى از مهم ترین تفاسیر اهل سنت مى باشد توسط ابوحیان اثیر الدین محمد بن یوسف بن على بن یوسف بن حیان غرناطى اندلسى (654ـ745ق) نوشته شده است. ابوحیان اندلسى که از جمله برجسته ترین دانشمندان در زمینه ادبیات و زبان شناسى بود، قوى ترین تفسیردر زمینه تفسیرادبى قرآن را نوشته است، به طورى که این تفسیربه عنوان مرجعى مهم براى مفسران شیعه و سنى در زمان هاى بعدى به شمار مى رود.
تفسیر ادبی البحر المحیط:
این کتاب در بر دارنده تفسیرادبى، لغوى و بلاغى همه آیات قرآن مى باشد و مجموعه ارزشمندى از اشعار ناب، شواهد ادبیات عرب، قرائت ها و لهجه هاى اقوام و قبائل عرب را در خود جاى داده است. این جنبه از کتاب چنان قوى و متفنّن است که بیشتر به یک کتاب لغوى و نحوى شبیه است تا تفسیرقرآن؛ نویسنده کتاب معانى لغوى واژگان قرآنى، و در برخى از موارد کلمات و تاویلات موافق با ظواهر ادبى قرآنرا به بحث و بررسى گذاشته است.
عقیده و مذهب ابن حیان:
ابوحیان اندلسى که دانشمندى حنبلى مذهب و اهل ظاهر بود (گرچه به حنفیه و شافعیه نیز گرایش داشت)، با فلسفه و عرفان و هر علم عقلى و نظرى دیگر مخالف بود و عقیده اش بر این امر استوار بود که هیچ دانشى نسبت به دانش فهم و درک ظواهر و معانى الفاظ قرآن برتر نیست و مقصود و سعادت ابدى انسان فقط با این دانش حاصل مى شود.
بنابراین، او در بیان عقاید سلفى و اهل ظاهر در این کتاب سنگ تمام گذاشته است و البته او بر خلاف سایر معاصران حنبلى خود نسبت به شیعه و ائمه هدى(علیهم السلام) کینه و عناد نداشته و در ذیل آیات مربوط به ولایت امامان شیعه به نفع عقاید شیعه و در تایید مطالب آنان سخن گفته است. او حتى مخالفان ائمه به ویژه امام على(علیه السلام) را لعن و نفرین کرده و به احادیث و فرمایشات الهى آن حضرات تمسّک جسته است.
نقد تفاسیر کشاف، المحرر و رازی:
وى در این تفسیر به ردّ مطالب و نظرات زمخشرى در تفسیر«الکشاف» که نماینده فرقه معتزله است و ابن عطیه اندلسى در تفسیر«المحرّر الوجیز» که مورد تایید ابن تیمیه و سلفیه بوده، پرداخته است. او همچنین نظرات فخررازى در تفسیرش را به شدت مورد انتقاد قرار داده است.
اهمیت و جایگاه تفسیر البحر المحیط:
تفسیر ابوحیان اندلسى از این جهت که شامل نقد و بررسى نظرات بسیارى از مفسران و بزرگان فرقه هاى مختلف مى باشد از اهمیت ویژه برخوردار است. همچنین به دلیل ویژگی هاى ادبى، مورد توجه غالب علماى متاخر قرار گرفته است و به دلیل اهمیت زیاد آن، این کتاب را در ردیف تفاسیر علمى چون تفسیرواحدى، قرطبى و مفاتیح الغیب فخررازى دانسته اند. و مفسران بعدى مثل ثعالبى، سفاقى، و ابن عبد الدائم درتدوین کتاب تفسیرخود از مطالبش بهره هاى فراوانى برده اند.
تلخیص تفسیر البحر المحیط:
برخى از علما به تلخیص آن دست زده اند که مهم ترین این تلخیص ها عبارتند از:
1ـ اختصار البحر المحیط که توسط عبد الرحمن ابو محمد بن بغدادى (702ـ781ق) نوشته شده است.
2ـ الدرّ (یا الدُرَر) اللقیط من البحر المحیط تالیف احمد بن عبد القادر بن مکتوم که از شاگردان ابوحیان بود.
کتاب های هم نام البحر المحیط:
 البته دو کتاب دیگر با همین نام وجود دارد که نباید با آن اشتباه شود:
1ـ کتاب فقهى نجم الدین احمد قمولى شافعى (645ـ727ق) که تفسیرفقهى بر اساس فقه شافعى است و تکمیل تفسیرابن الخطیب به شمار مى رود.
2ـ کتاب اصولى بدرالدین محمد زرکشى شافعى (745ـ794ق) که در زمینه اصول فقه مى باشد