آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

کتاب «المبسوط فی فقه الامامیه» که توسط شیخ ابوجعفر محمد بن حسن طوسی (385 ق ـ 460 ق) تالیف شده است؛ از نخستین و مهمترین منابع فقه استنباطی و استدلالی شیعی است. شیخ طوسی این کتاب را در مقام رد توهمات مخالفان شیعه مبنی بر عدم توانایی فقه شیعه امامیه در پاسخگویی به مسائل گوناگون تالیف کرده است.

کتاب «المبسوط فی فقه الامامیه» که توسط شیخ ابوجعفر محمد بن حسن طوسی (385 ق ـ 460 ق) تالیف شده است؛ از نخستین و مهمترین منابع فقه استنباطی و استدلالی شیعی است. شیخ طوسی این کتاب را در مقام رد توهمات مخالفان شیعه مبنی بر عدم توانایی فقه شیعه امامیه در پاسخگویی به مسائل گوناگون تالیف کرده است.
علت تالیف کتاب المبسوط:
شیخ طوسی پس از ذکر یک خطبه که بسیاری از عقاید ناب شیعه را در بر دارد به بیان دلیل و ضرورت تالیف کتابش پرداخته و این گونه توضیح داده است که: عدّه ای از مخالفان کوته اندیش تشیع پنداشته اند که شیعیان به دلیل باطل دانستن «قیاس» و «استحسان» در فقه و استنباط احکام شرعی، فاقد یک فقه پاسخگو می باشند و بدون اینکه از فروع فقهی مذهب شیعه اطلاع کافی داشته باشند، آن را به ضعف فقهی متّهم ساخته اند. در حالی که هر دانشمند اهل تحقیقی می تواند با بررسی مسائل وارد شده از اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) واهی بودن این اتهام را روشن سازد؛ زیرا شاکله اصلی همه مسائل شرعی و راهکارهای صحیح استنباط و اجتهاد، در کلمات آن بزرگواران آمده است که فقهای بزرگ شیعه با بهره‌ گیری از چنین اصولی به استخراج احکام الهی می پردازند. او می گوید، از این رو، بر آن شدم تا یک دوره کامل فقه بر اساس روایات معتبر تنظیم کنم، تا پویایی و تکاپوی فقه شیعه بر همگان نمایان شود.

شیوه تدوین کتاب المبسوط:

شیخ در مقدمه کتابش ادرباره فرایند تدوین و تالیف مباحث کتاب چنین سخن گفته است: «من در ابتدا کتاب النهایه را به صورت کاملاً مستند و حدیثی نوشتم و سپس کتاب جمل العقود را به طور مختصر و بدون توضیح احادیث تالیف کردم. اما در این کتاب که در واقع بازنویسی و تدوینی از سی الی هشتاد کتاب فقهی از فقهای شیعه است، هر بابی از باب‌های فقهی را با همه مسائل و ادله آن ذکر کرده ام».
او در برخی مسائل که ساده و همه فهم هستند صرفاً به ذکر فتوی اکتفا کرده است و در برخی دیگر از مسائل به دلیل پیچیدگی و دشوار بودن فهم و استنباط آنها ادله آنها را به طور کامل به بحث گذاشته است.
وی توضیح می دهد که بر خلاف اهل قیاس برخی مثال‌ها را در لابلای مطالب کتاب صرفاً به عنوان مثال ذکر کرده است نه به عنوان سرایت دادن حکمی به حکم دیگر چنانکه در قیاس مطرح است.
تدوین کتابهای فقه استدلالی:
فقه استدلالی از زمان شیخ کلینی توسط دانشمندانی مانند ابن ابی عقیل (م 328 ق) با تالیف کتاب «المستمسک بحبل آل الرسول» آغاز شد و با تالیف کتاب‌هایی نظیر «تهذیب الشیعه لاحکام الشریعه» و «الاعلام بما اتفقت علیه الامامیه» و «الانتصار» و «المسائل الناصریات» ادامه یافت و همه این منابع به صورت مختصر بودند تا اینکه شیخ طوسی مجموعه این آثار را به سبک کاملاً استدلالی و اجتهادی یکجا تدوین و تالیف کرد.

روش علمی شیخ طوسی در کتاب المبسوط:
شیخ در این کتاب از همه مقدمات استنباط از ادبیات و لغت عرب گرفته تا حدیث، قرآن و اصول لفظی، عقلی و عملی بهره برده است.
او حتی در لابلای مسائل فقهی به نظرات مخالفان شیعه نیز پرداخته و نظرات آنها را رد و ابطال نموده است. وی در این کتاب مسائلی را بیان کرده است که حتی در فقه اهل سنت نیز وجود ندارد؛ تا گستردگی و پویایی فقه شیعه را به نمایش بگذارد. از این رو نام آن را «المبسوط» گذاشت.
البتّه کتاب با نام المبسوط فروان تالیف شده است که دارای چنین اهمیتی نبوده و نباید با آنها اشتباه شود.
جایگاه کتاب المبسوط:
نظرات فقهی شیخ طوسی در این کتاب مورد توجه و اعتنای ویژه علمای اسلام واقع شده است که با یک جستجوی ساده می توان دریافت که در منابع معتبر و مهم فقهی بیش از ده هزار مورد به آرای او استناد داده شده است.
این کتاب بارها در کشورهای اسلامی چاپ شده و امروزه در هشت مجلد تنظیم شده و به چاپ رسیده است.