پاسخ اجمالی:
کتاب «عیون اخبار الرضا علیه السلام» توسط شیخ صدوق ابوجعفر محمد بن علی بن موسی بابویه قمی (م 381 ق) تالیف شده است. این کتاب حدیثی را درباره تاریخ زندگانی، شخصیت و سخنان نورانی حضرت رضا(ع) در زمینه مسائل مخلتف تاریخی، فقهی، اخلاقی و عقیدتی به نگارش درآورده است. این کتاب در شصت و نه باب از «وجه نامگذاری امام رضا علیه السلام» تا «معجزات مربوط به بقعه مبارکه ایشان» تنظیم شده است.
پاسخ تفصیلی:
کتاب «عیون اخبار الرضا علیه السلام» توسط شیخ صدوق ابوجعفر محمد بن علی بن موسی بابویه قمی (م 381 ق) تالیف شده است.
شیخ صدوق که یکی از برجسته ترین و متبحرترین محدّثان جهان اسلام به شمار می رود و بیش از سیصد کتاب حدیثی از جمله «من لا یحضره الفقیه» را نگاشته است، این کتاب حدیثی را درباره تاریخ زندگانی، شخصیت و سخنان نورانی حضرت رضا(علیه السلام) در زمینه مسائل مخلتف تاریخی، فقهی، اخلاقی و عقیدتی به نگارش درآورده است.
هدیه بودن کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام:
شیخ صدوق این کتاب را به عنوان عوض و پاسخ به هدیه «صاحب بن عبّاد» که دو قصیده درباره امام رضا(علیه السلام) برای وی فرستاده بود، نوشته است تا در کتابخانه بزرگ عبّاد به یادگار بماند که هم او و هم سایر دوستداران اهل بیت(علیهم السلام) از آن بهره بگیرند. شیخ می نویسد: «هدیه ای بهتر از این کتاب که از معارف بیکران امام رضا(علیه السلام) تالیف شده نیافتم تا در پاسخ دو قصیده ابن عباد بفرستم». او دو قصیده مزبور را نیز در مقدمه کتابش آورده است.
شیخ صدوق برای ارج نهادن به اشعار زیبای ابن عباد روایاتی از امام صادق و امام رضا(علیهما السلام) درباره شاعران اهل بیت(علیهم السلام) نقل کرده است که: «هر کس درباره ما شعری بسراید، خداوند برایش منزلی در بهشت بنا می کند».
شیوه و نحوه تدوین کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام:
این کتاب در شصت و نه باب از «وجه نامگذاری امام رضا علیه السلام» تا «معجزات مربوط به بقعه مبارکه ایشان» تنظیم شده است.
از جمله مهمترین باب‌های این کتاب که بیانگر نگرش و دیدگاه روشن و صریح شیعه درباره مسائل مختلف اعتقادی و تاریخی است عبارتند از: باب النصوص علی الرضا بالامامه فی جمله الائمة الاثنی عشرعلیهم السلام؛ باب ما جاء عن الرضا علی بن موسی علیه السلام من الاخبار فی التوحید، که این باب پاسخ بسیار صریح به کج اندیشی ها و غرض ورزی های متعصبان اهل سنت است که تشیع را به حلول، تجسیم و سایر کفرگویی ها متهم می کنند؛ باب هایی درباره مجالس مناظره امام(علیه السلام) با دانشمندان و بزرگان فرقه ها و نحله های مختلف اسلامی و غیر اسلامی؛ ابوابی درباره علامت ها و اوصاف امام و امامت که شرایط صفات اصلی امامت را در آن بیان کرده است؛ باب ما جاء عن الرضا علیه السلام فی الایمان که حقیقت و معنای ایمان را در آن بیان نموده است؛ بابی که در آن حقیقت امامت و تشیع را بیان کرده و غالیان و مفوضه ها (کسانی از معتزلیان اهل سنت که به اختیار مطلق انسان در مقابل جبر گرایان اهل سنت قائل بودند) را ردّ و ابطال کرده است؛ بخشی از معجزه ها وکرامت های امام رضا(علیه السلام) در زمان حیات آن حضرت که در قالب های مختلفی مثل پیشگویی و خبردادن از اسرار افراد ظهورکرده بود که با عنوان باب دلالات الرضا(علیه السلام) منعقد شده است؛ ابواب مربوط به زیارت امام(علیه السلام) و دعاهای مربوط به آن.
البته شیخ صدوق همه احادیث مربوط به امام رضا را در این کتاب نیاورده است و احادیث آن فقط بخشی از معارف، از زبان آن حضرت می باشد.
ویژگی های کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام:
این کتاب دارای ویژگی های بسیار مهمی است که آن را از زمان تالیف مورد توجه همگان قرار داده و یکی از مصادر و منابع مهم حدیثی شیعه و سنی است که متاخران شیخ صدوق غالبا به آن استناد کرده و ارجاع داده اند.
1ـ کتابی مسند است و در ابتدای هر حدیثی سند آن را ذکر کرده است.
2ـ مشیخه آن تا حد زیادی از مشیخه من لا یحضره الفقیه تبعیت می کند و البته برخی از اسناد آن نسبت به مشیخه من لا یحضر جدید و متفاوت است.
3ـ از جمله جامع ترین کتاب‌ها در زمینه تاریخ و کلمات حضرت رضا(علیه السلام) است.
4ـ برخی از نظرات تاریخی، تفسیری، فقهی، رجالی و عقیدتی (کلامی) شیخ صدوق نیز در ذیل برخی از احادیث به چشم می خورد که در بازیابی اندیشه های او شایان توجه است.
شرح ها و تعلیقه ها کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام:
این کتاب چنان مورد توجه دانشمندان بویژه شیعیان ایرانی قرار گرفته است که بیش از ده ترجمه به زبان فارسی در طول قرون متمادی داشته است و بیش از پانزده شرح بر آن نوشته شده است.
1ـ لوامع الانوار که توسط سید نعمه الله جزائری (م 1112 ق) نوشته شده است.
2ـ شرح فارسی شیخ محمد علی حزین زاهدی گیلانی (م 1181 ق).
3ـ شرح مولی هادی بنابی (م 1281 ق) از شاگردان شیخ مرتضی انصاری.
4ـ شرح فارسی سید علی اصغرشوشتری اخلاقی.
5ـ حواشی سید حسین مجتهد قزوینی.
6ـ تعلیقات سید حسین بن حسن عاملی کرکی.
کتاب های همنام عیون اخبار الرضا علیه السلام:
کتاب های دیگری نیز با عنوان عیون الاخبار نگاشته شده است.
1ـ عیون الاخبار و عمده عیون صحاح الاخبار فی مناقب الابرار که هر دو توسط یحیی بن بطریق (ق 7) نگاشته شده است.
2ـ عیون الاخبار که توسط ابو محمد عبد الرحمن بن ابی بکر نیشابوری رازی نوشته شده است.
3ـ عیون الاخبار و الآثار فی ذکر النبی المصطفی المختار و وصیه علی بن ابی طالب قاتل الکفار و آله الائمه الاطهار که عماد الدین ادریس بن حسن عبد الله الانف آنرا به نگارش درآورده است.
این کتاب بارها در کشورهای اسلامی مثل لبنان، عراق و ایران به چاپ رسیده است.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.