آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

افرادی با استناد به آیات قرآن قصد دارند مطلوبیت «توسعه غربی» را از منظر اسلام نتیجه گیری کنند. به عنوان مثال از قرآن نقل می کنند: «بهره ات را از دنیا فراموش مکن». همچنین می فرماید: «از آنچه خدا بر تو بخشیده، سرای آخرت را بجوی و بهره ات را از دنیا هم فراموش مکن». در واقع دنیا و نعمت های دنیوی به مثابه بستری برای حیات اخروی است. از سویی قرآن می فرماید: «این زندگانی دنیا جز سرگرمی و بازیچه نیست و بی گمان سرای آخرت، سرای زندگانی است». در واقع اسلام توسعه ای را می پذیرد که در مسیر آخرت باشد.

افرادی با استناد به آیات قرآن کریم، قصد دارند مطلوبیت توسعه غربی را از منظر اسلام نتیجه گیری کرده و به تلقی مثبت اسلام از آن حکم کنند. مقدمتاً باید این نکته را یادآوری کنیم که این دسته از آیات یا در مقام نفی «رهبانیت» و عزلت از دنیا و نعمت ها و زیبایی های آن است و یا آن که در کنار توصیه به دنیا، بلافاصله نسبت به زیاده روی و خروج از حدّ تعادل، هشدار داده است. اکنون به ذکر و توضیح یک یک این آیات می پردازیم:

1- «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ»(1)؛ (ای مؤمنان! چیزهای پاکیزه ای را که خدا برای شما حلال کرده است، حرام نکنید).

2- «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللَّهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَالطَّیباتِ مِنَ الرِّزْقِ»(2)؛ (ای پیامبر! بگو چه کسی زینت الهی را که برای بندگانش پدید آورده، و رزق پاکیزه او را حرام کرده است).

3- «یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِ ّ مَسْجِدٍ»(3)؛ (ای فرزندان آدم! زینت[پوشاک] خود را در هر مسجدی برگیرید).

4- «وَلا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیا»(4)؛ (بهره ات را از دنیا فراموش مکن).

عبارت قبل و بعد این جمله، به خوبی گواه حد و مرز بهره وری از دنیاست. «وَابْتَغِ فِیما آتاکَ اللَّهُ الدّارَ الْآخِرَهَ وَلا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیا وَأَحْسِنْ کَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیکَ وَلا تَبْغِ الْفَسادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا یحِبُّ الْمُفْسِدِینَ»(5)؛ (از آنچه خداوند بر تو بخشیده است، سرای آخرت را بجوی و بهره ات را از دنیا هم فراموش مکن و همچنان که خداوند به تو نیکی کرده است نیکی کن و در زمین، فتنه و تباهی مجوی که خداوند تبهکاران را دوست ندارد). از سویی حضرت علی(علیه السلام) در توضیح آیه «وَلا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیا» فرموده اند: «ولَا تَنْسَ صِحَّتَکَ وَ قُوَّتَکَ وَ فَرَاغَکَ وَ شَبَابَکَ وَ نَشَاطَکَ أَنْ تَطْلُبَ بِهَا الْآخِرَة»(6)؛ مبادا فراموش کنی که سلامت، نیرو، فراغت، جوانی و نشاطت را در طلب آخرت به کار گیری).

5- «هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیها فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیهِ»(7)؛ (او شما را از زمین پدید آورد و شما را به آبادگری در آن واداشت، پس از او آمرزش بخواهید و به درگاه او توبه کنید).

با توجه به مجموعه آیات و روایات، واضح است که مقصود از عمران و آبادی در آیه فوق، آبادانی با حد و مرزهای مشخص آن در اسلام می باشد. نه هر نوع آبادانی حتی از نوع توسعه غربی، ضمن این که در برداشت از یک آیه، نمی توان آیات و روایات دیگر را نادیده گرفت. همچنین فراز «فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیهِ» بیانگر جهت عمران است. پس از آیات فوق، اکنون به ذکر دسته ای دیگر از آیات و روایات در مورد دنیا و آخرت می پردازیم تا روشن شود اسلام بیشترین نفرت را از اسلام و توسعه ای که سدّ راه آخرت و بلکه مایه غفلت از آن و موجب رکون و اطمینان انسان ها به دنیا باشد، ابراز داشته است:

آیات هشدار دهنده نسبت به دنیا

1- «زُینَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا الْحَیاهُ الدُّنْیا وَیسْخَرُونَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا»(8)؛ (زندگانی دنیا در چشم کافران، آراسته شده است و مؤمنان را ریشخند می کنند).

2- «وَمَا الْحَیاهُ الدُّنْیا إِلاَّ مَتاعُ الْغُرُورِ»(9)؛ (زندگانی دنیا جز مایه فریب نیست).

3- «مَنْ کانَ یرِیدُ الْحَیاهَ الدُّنْیا وَزِینَتَها نُوَفِ ّ إِلَیهِمْ أَعْمالَهُمْ فِیها وَهُمْ فِیها لا یبْخَسُونَ أُولئِکَ الَّذِینَ لَیسَ لَهُمْ فِی الْآخِرَهِ إِلاَّ النّارُ وَحَبِطَ ما صَنَعُوا فِیها وَباطِلٌ ما کانُوا یعْمَلُونَ»(10)؛ (هر کس زندگانی دنیا و تجمّل آن را بخواهد، حاصل اعمالش را در همین دنیا، به طور کامل به آن ها می دهیم و در آن کم و کاستی نخواهند دید. اینان، کسانی اند که در آخرت جز آتش دوزخ ندارند و هر چه در دنیا کرده اند بر باد رفته و کار و کردارشان باطل شده است).

4- «مَنْ کانَ یرِیدُ الْعاجِلَهَ عَجَّلْنا لَهُ فِیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ یصْلاها مَذْمُوماً مَدْحُوراً * وَمَنْ أَرادَ الْآخِرَهَ وَسَعی لَها سَعْیها وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیهُمْ مَشْکُوراً»(11)؛ (هر کس بهره زودیاب[دنیوی بخواهد، ما برای هر کس که بخواهیم و هر چه بخواهیم در آن پیش اندازیم، سپس جهنم را برای او مقرر می داریم که نکوهیده و مطرود به آن درآید و هر کس آخرت را بخواهد و چنان که باید در راه آن بکوشد و مؤمن باشد، اینانند که سعی شان مشکور است).

5- «وَما هذِهِ الْحَیاهُ الدُّنْیا إِلاَّ لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدّارَ الْآخِرَهَ لَهِی الْحَیوانُ لَوْ کانُوا یعْلَمُونَ»(12)؛ (و این زندگانی دنیا جز سرگرمی و بازیچه نیست و بی گمان سرای آخرت، سرای زندگانی است اگر می دانستند).

6- «یا أَیهَا النَّبِی قُلْ لِأَزْواجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیاهَ الدُّنْیا وَزِینَتَها فَتَعالَینَ أُمَتِّعْکُنَّ وَأُسَرِّحْکُنَّ سَراحاً جَمِیلاً * وَإِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدّارَ الْآخِرَهَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْکُنَّ أَجْراً عَظِیماً»(13)؛ (ای پیامبر! به همسرانت بگو: اگر زندگانی دنیا و تجمّل آن را می خواهید، پس بیایید تا بهره مندتان سازم و به رهایشی نیکو رهایتان کنم، و اگر خداوند و پیامبر او و سرای آخرت را می خواهید، بدانید که خداوند از برای نیکوکاران شما پاداشی بزرگ آماده ساخته است).

7- «مَنْ کانَ یرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَهِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَمَنْ کانَ یرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَما لَهُ فِی الْآخِرَهِ مِنْ نَصِیبٍ»(14)؛ (هر کس که بهره کشت اخروی را خواسته باشد، برایش در کشت او می افزاییم و هر کس بهره کشت دنیوی را خواسته باشد، مقداری از آن به او می بخشیم و برای او در آخرت بهره ای نیست).

8- «وَلَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِی الْأَرْضِ وَلکِنْ ینَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ»(15)؛ (و اگر خداوند روزی را بر همه بندگانش گسترده می داشت، در روی زمین فتنه و فساد می کردند، ولی به اندازه ای که بخواهد مقرر می دارد که او به کار بندگانش آگاه و بیناست).

9- «اِعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاهُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَهٌ وَتَفاخُرٌ بَینَکُمْ وَتَکاثُرٌ فِی الْأَمْوالِ وَالْأَوْلادِ کَمَثَلِ غَیثٍ أَعْجَبَ الْکُفّارَ نَباتُهُ ثُمَّ یهِیجُ فَتَراهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ یکُونُ حُطاماً وَفِی الْآخِرَهِ عَذابٌ شَدِیدٌ»(16)؛ (بدانید که همانا زندگانی دنیا بازیچه و سرگرمی، زیور و فخرفروشی در میان شما، و افزون طلبی در اموال و اولاد است، همانند بارانی که کشاورزان را گیاه آن خوش آید، سپس پژمرده شود و آن را زرد بینی، سپس خرد و ریز شود و در آخرت هم عذابی شدید است).

10- «فَأَمّا مَنْ طَغی وَآثَرَ الْحَیاهَ الدُّنْیا فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِی الْمَأْوی»(17)؛ (آن گاه هرکس طغیان ورزیده باشد و زندگانی دنیا را برگزیند، بی شک جهنم جایگاه او است).(18)