آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

«پلورالیسم» کاربردهای مختلفی دارد؛ همانند: پلورالیزم رفتاری، پلورالیزم نجات و رستگاری، و پلورالیزم معرفتی با فرض حقانیت همه ادیان، که در مورد حقانیت همه ادیان سه نظریه وجود دارد: نخست وحدت دین حق در مقام ثبوت و اثبات، که این نظریه تنها یک دین را بر حق می داند. دیدگاه دوم؛ اعتقاد به تعدد دین حق است که ممکن است از تعدد در مقام ثبوت و یا اثبات سرچشمه گرفته باشد. نظریه سوم، اعتقاد به شمولیت حق است؛ به این معنی که ادیان دائر مدار نقص و کمال اند؛ یعنی گرچه همه بر حقّند ولی برخی کامل و برخی ناقصند.

پلورالیسم را در موارد گوناگونی به کار گرفته اند:
الف) پلورالیزم رفتاری.
ب) پلورالیزم نجات و رستگاری.
ج) پلورالیزم معرفتی با فرض حقّانیت همه ادیان و مذاهب.
این فرض نیز به نوبه خود سه صورت دارد:
یکی این که ادیان در مقام ثبوت و واقع و نفس الامر مشتمل بر حقّند، فرض دیگر این که ادیان در مقام اثبات و خارج مشتمل بر حقّند. و فرض سوم این که ادیان در مقام ثبوت و اثبات هر دو بر حقّند.
به تعبیر دیگر در مورد دین حق سه نظریه وجود دارد:
نظریه اول: اعتقاد به وحدت دین حق در مقام ثبوت و اثبات؛ نظریه ای که دائرمدار حق و باطل است. یک دین را در واقع و خارج بر حق و همه ادیان دیگر را باطل می شمارد.
نظریه دوم: اعتقاد به متعدّد بودن دین حق است. این رأی به نوبه خود به دو گونه تعبیر شده است:
الف) تعدّدیت و پلورالیزم در مقام ثبوت و نفس الامر و واقع. این رأی از ابن عربی است.
ب) تعدّدیت در مقام اثبات و خارج. که این رأی از «جان هیگ» است که از فلسفه «کانت» سرچشمه گرفته است.
فلسفه و مبنای «کانت» بر اساس دو نوع ایمان است: یکی ایمان به حقیقت آن گونه که هست و دیگری ایمان به حقیقتی است که نزد ما مردم می باشد.
نظریه سوم: اعتقاد به شمولیت حق است؛ به این معنا که ادیان دائر مدار نقص و کمال اند؛ یعنی گرچه همه بر حقّند ولی برخی کامل و برخی ناقصند.(1)