آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

برای به دست آوردن «دیدگاه قرآن در مورد شفاعت» باید «مجموعه آیات وارد شده در این زمینه» را بررسی کرد و با صرف دیدن «یک یا چند آیه» نمی توان به حکم قرآن در این زمینه دست یافت. با بررسی «مجموع آیات شفاعت» این نتیجه حاصل می شود که «در قرآن اصل شفاعت انکار نشده است»؛ «قرآن شفاعت شفیعان را با اذن و اجازه خداوند پذیرفته است» و «آنچه نفی شده شفاعت بالاستقلال و بدون اذن الهی است».

مخالفان عقیده «شفاعت» می گویند: برخی آیات قرآنی به صراحت و آشکارا با این عقیده مخالفت کرده اند؛ بنابراین اعتقاد به آن، مخالفت با حکم صریح قرآن است. برای نمونه می توان به این آیات ذیل اشاره کرد:
1. «وَاتَّقُوا يَوْمًا لَّا تَجْزِي نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَيْئًا وَلَا يُقْبَلُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا تَنفَعُهَا شَفَاعَةٌ وَلَا هُمْ يُنصَرُون»(1)؛ (از روزى بترسيد كه هيچ كس از ديگرى دفاع نمى‏كند؛ و هيچ گونه عوضى از او قبول نمى‏ شود؛ و شفاعت، او را سود نمى‏ دهد؛ و (از هيچ سويى) يارى نمى‏ شوند!).
2. «وَاتَّقُوا يَوْمًا لَّا تَجْزِي نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَيْئًا وَلَا يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلَا يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ»(2)؛ (و از آن روز بترسيد كه كسى مجازات ديگرى را نم ى‏پذيرد و نه از او شفاعت پذيرفته مى‏ شود؛ و نه غرامت از او قبول خواهد شد؛ و نه يارى مى‏ شوند.).
در پاسخ از این سخن باید گفت: برای به دست آوردن «نظر و دیدگاه قرآن» در مورد یک موضوع باید «مجموع آیات» وارد شده در آن زمینه را دید و با کمک آیات دیگر نظر نهایی قرآن را استخراج کرد؛ چرا که نمی توان به صرف دیدن یک یا چند آیه در یک موضوع رای قرآن را به طور قطع در آن زمینه کشف کرد. در موضوع مورد بحث یعنی «شفاعت» نیز باید این گونه عمل کنیم.
مجموع آيات قرآن در زمينه شفاعت سه دسته است:
دسته اوّل: آياتى كه شفاعت را فقط از آنِ خدا دانسته است، مانند: «قُلْ لِلَّهِ الشَّفاعَةُ جَمِيعاً»(3)؛ (بگو تمام شفاعت يكسره براى خدا است).
دسته دوّم: آياتى كه به كلى شفاعت را نفى مى كند، مانند: «يَوْمٌ لا بَيْعٌ فِيهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ»(4)؛ (روزى فرا رسد كه در آن، نه خريد و فروش است [تا بتوانيد سعادت و نجات از كيفر را براى خود خريدارى كنيد]، و نه دوستى [و رفاقتهاى مادى سودى دارد]، و نه شفاعت‏).
دسته سوّم: آياتى كه شفاعت غير خدا را، مشروط به اذن خدا مى داند، مانند: «يَوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَةُ إِلاَّ مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ وَ رَضِيَ لَهُ قَوْلاً»(5)؛ (در آن روز شفاعت كسى سود نمى بخشد، مگر آن كس كه خداى رحمان به او اذن ذهد و سخن او را بپسندد).
با بررسی این آیات و آیات مشابه به این نتایج می رسیم:
الف. قرآن کریم عقیده «شفاعت» را می پذیرد؛ امّا اختیار شفاعت به دست خداست.
ب. کسانی که خدا از آنها راضی باشد، می توانند در قیامت با اذن خداوند شفاعت کنند.
ج. شفاعتی که خدا آن را انکار کرده، شفاعت بالاسقلال و بدون اذن الهی است.
حاصل سخن: با بررسی تمام آیات وارد شده در زمینه شفاعت به این نتیجه می رسیم که قرآن کریم نه تنها شفاعت را انکار نمی کند بلکه آن را با شروط و قیودی می پذیرد؛ بنابراین به نظر می رسد در دو آیه اول شفاعت مستقل و بدون اذن الهی نفی شده است.