آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) براي درخواست باران از خداوند اين طور دعا می كند: «خدايا! ما پس از شنيدن ناله حيوانات و صداى دلخراش كودكان از خانه ها بيرون آمديم؛ در حالى كه اميد به فضل تو، و ترس از كيفرت داريم». سپس می فرماید: «بارانت را بر ما فرو فرست و با قحطى، ما را هلاك مكن و به اعمال ناشايست، ما را مؤاخذه مفرما». سپس می فرماید: «از تو مى خواهيم كه ما را نوميد برمَگردان، و ما را به گناهانمان مؤاخذه مفرما، و به مقتضاى اعمالمان با ما رفتار مكن».

امام علی(عليه السلام) در بخشی از خطبه 143 نهج البلاغه كه به مناسبت «نماز باران» ايراد شده، بعد از آماده ساختن دل هاى مردم و دعوت آنها به توبه از گناه و بازگشت به سوى خدا، رو به درگاه پروردگار مى كند و با تعبيراتى بسيار دلنشين از درگاه پروردگار تقاضاى لطف و عنايت مخصوص مى كند، و در پنج فراز كه هر كدام با «اللهم» شروع مى شود، نكته هاى مختلفى را در اين زمينه به پيشگاه حق عرضه مى دارد، و می فرماید:
(بار خدايا! ما از خانه ها و از زير پوششها و سقفها، پس از شنيدن ناله حيوانات و صداى دلخراش كودكان، بيرون آمديم، در حالى كه اشتياق به رحمت، و اميد به فضل و نعمت تو، و ترس از عذاب و كيفرت داريم)؛ «اللَّهُمَّ إنَّا خَرَجْنَا إلَيْكَ مِنْ تَحْتِ الاَسْتَارِ وَ الاَكْنَانِ(1)وَ بَعْدَ عَجِيجِ الْبَهَائِمِ و الْوِلْدَانِ، رَاغِبِينَ فِي رَحْمَتِكَ، وَ رَاجِينَ فَضْلَ نِعْمَتِكَ، وَ خَائِفِينَ مِنْ عَذَابِكَ وَ نِقْمَتِكَ».
در روايات اسلامى در آداب «نماز باران» آمده است حتّى كودكان شيرخوار و بخشى از چهارپايان تشنه را با خود به بيابان ببريد، حتى دستور داده شده بچه ها را از مادران جدا كنند تا گريه آنها دل ها را تكان دهد، و توجه به درگاه خدا بيشتر شود.(2) آری اين صحنه، تأثير عميقى در برانگيختن احساسات مردم و حضور قلب و جارى شدن قطرات اشك، كه باعث استجابت دعا مى شود دارد، و از سوى ديگر سبب مزيد لطف و رحمت خداست.
در ادامه تقاضاى اصلى را مطرح كرده، عرضه مى دارد: (بار خدايا! بارانت را بر ما فرو فرست، ما را سيراب كن، از درگاهت مأيوس برمگردان، و با خشكسالى و قحطى ما را هلاك مكن، و به اعمال ناشايسته اى كه بى خردانِ ما انجام داده اند، ما را مؤاخذه مفرما، اى ارحم الراحمين!)؛ «اللَّهُمَّ فَاسْقِنَا غَيْثَكَ وَ لَا تَجْعَلْنَا مِنَ الْقَانِطِينَ، وَ لَا تُهْلِكْنَا بِالسِّنِينَ(3)وَ لَا تُؤَاخِذْنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاءُ مِنَّا؛ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ».
اشاره به اين كه: گرچه گروهى از افراد نادان كارهايى كرده اند كه مستحق قطع فيض خدا شده اند، ولى تو با فضل و كرمت با همه ما رفتار كن، نه با عدالتت كه اگر حساب عدالت در كار باشد كار ما مشكل مى شود، و اگر حساب رحمت در كار باشد همه چيز سامان مى يابد.
و از آن جا كه شرط اجابت دعا اين است كه انسان خود را ناتوان ببيند و خدا را توانا بر همه كار، در ادامه اين دعا عرضه مى دارد: (خداوندا! ما به سوى تو آمده ايم تا از چيزى شكايت به درگاهت آوريم كه از تو پنهان نيست، هنگامى كه مشكلات طاقت فرسا ما را به درگاه تو فرستاده، و خشكسالى و قحطى به ناچار ما را به اين جا آورده، نيازهاى سخت، ما را خسته كرده، و فتنه هاى مشكل آفرين، پى در پى دامان ما را گرفته است)؛ «اَللَّهُمَّ إنَّا خَرَجْنَا إِلَيْكَ نَشْكُو إلَيْكَ مَا لَا يَخْفَى عَلَيْكَ، حِينَ أَلْجَأَتْنَا الْمَضَايِقُ الْوَعْرَةُ(4)وَ أَجَاءَتْنَا(5)الْمَقَاحِطُ(6)الْمُجْدِبَةُ(7)وَ أَعْيَتْنَا الْمَطَالِبُ الْمُتَعَسِّرَةُ، وَ تَلَاحَمَتْ(8)عَلَيْنَا الْفِتَنُ الْمُسْتَصْعِبَةُ».
در اين عبارات پر معنا، نخست امام(عليه السلام) به اين نكته اشاره مى كند، كه اگر ما نيازها و حاجتها و مشكلاتمان را يك يك بر مى شمريم، نه از اين جهت است كه تو از آن آگاه نيستى، بلكه به خاطر آن است كه تو دوست دارى بندگان با زبان خود مشكلاتشان را شرح دهند و به نيازها و ناتوانيها اقرار نمايند.
امام صادق(عليه السلام) در حديثى فرموده است: «إنَّ اللهَ يَعْلَمُ حَاجَتَكَ وَ مَا تُرِيدُ وَ لَكِنَّهُ يُحِبُّ اَنْ تُبَثَّ إلَيْهِ الْحَوائِجُ»(9)؛ (خداوند حاجت و خواسته تو را مى داند، ولى دوست دارد كه حوائج خويش را نزد او شرح دهى).
سپس در ادامه اين دعا، همان خواسته ها را با تعبيرات ديگرى بيان مى كند، و عرضه مى دارد:
(خداوندا! از تو مى خواهيم كه ما را نوميد برمَگردانى، و با حزن و اندوه بازگشت ندهى، ما را به گناهانمان مؤاخذه مفرما، و به مقتضاى اعمالمان با ما رفتار مكن)؛ «اَللَّهُمَّ إنَّا نَسْأَلُكَ أَلَّا تَرُدَّنَا خَائِبِينَ، وَ لَا تَقْلِبَنَا وَاجِمِينَ(10)وَ لاَ تُخَاطِبَنَا بِذُنُوبِنَا، وَ لَا تُقَايِسَنَا بِأَعْمَالِنَا».
اشاره به اين كه اگر برنامه رفتار تو با ما بر طبق اعمال ما باشد، راه نجاتى نيست، تقاضاى ما اين است كه با لطف و كرمت، با ما رفتار كنى و ما را از درِ خانه ات مأيوس برنگردانى.
البتّه اين دعاها در عينِ اين كه شامل تقاضاهاى مؤكّد از درگاه خداست، درس هاى پر معنايى براى شنوندگان است؛ تا به آثار گناهان و اعمال ناشايست پى برند، و خود را آماده براى اصلاح خويشتن كنند، بسيارى از دعاهايى كه از معصومين(عليهم السلام) رسيده، اين نكته تربيتى را در بردارد.(11)