آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) پس از تهدید مغیره بن اخنس، یکی از فداییان عثمان، در مقام نکوهش و تحقیر او می فرماید: «اى پسر ملعون ابتر! و اى فرزند درخت بى ريشه! تو براى حمايت از عثمان به حساب من مى رسى؟!». در واقع منظور امام(ع) از ابتر، به معنی بريده از خير و سعادت است، يا بريده از حيث نسب؛ زیرا فرزندان فاسد او در حكم عدم بودند. آنگاه مى فرمايد: «به خدا سوگند! هرگز خداوند كسى را كه تو ياورش باشى عزّت نمى دهد، از نزد ما بيرون شو! هرگز به مقصود خود نمی رسى پس هر چه در توان دارى به كار گير».

امام على(عليه السلام) در دوران خلافت خلفاى سه گانه پناهگاهى براى مظلومان و محرومان بود، مخصوصاً در دوران عثمان كه اطرافيان او ظلم و ستم را از حدّ گذرانده و به صغير و کبیر رحم نکردند، على(عليه السلام) فريادگرى بود كه صداى مظلومان را به گوش خليفه مى رساند و طبيعى است كه براى او و اطرافيانش از اين اعتراضها سخت خشمگین و ناراحت بودند، چرا كه افكار عمومى را بر ضدّ آنان بسيج مى كرد.
امام(عليه السلام) در اين بيان كه در پاسخ به تهديد «مغيره بن اخنس» ـ که از فدائیان عثمان بود و امام(علیه السلام) را به خاطر اعتراض به کارهای خلاف عثمان تهدید کرده بود ـ بيان شده، در مقام نكوهش و تحقير او برمى آيد، نخست به ريشه فاسد وراثت او و پس از آن به نقطه ضعف های او اشاره کرده و سرانجام نتيجه مى گيرد كه هيچ كارى از دست تو ساخته نيست.
حضرت مى فرمايد: (اى پسر ملعون ابتر! و اى فرزند درخت بى ريشه و شاخه! تو براى حمايت از عثمان به حساب من مى رسى؟!)؛ «يَابْنَ اللَّعِينِ الاَبْتَرِ، وَ الشَّجَرَةِ الَّتِي لَا أَصْلَ لَهَا وَ لَا فَرْعَ أَنْتَ تَكْفِينِي؟».
تعبير به «لعين» درباره «اخنس بن شريق» پدر مغيره به خاطر اين است كه او از سران منافقين بود، كه روز فتح مكه ظاهراً مسلمان شد، در حالى كه در دل، اسلام را قبول نداشت، و پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) براى جلب قلب او به اسلام مقدار قابل ملاحظه اى از غنايم «حُنين» را به او بخشيد، و يكى از برادران «مغيره» كه «ابو الحكم» نام داشت، در روز جنگ «احد» در صف كفّار بود و به دست على(عليه السلام) كشته شد. به همين جهت «مغيره»، كينه آن حضرت را در دل داشت.(1)
و اما اين كه حضرت از پدرش تعبير به «ابتر» مى كند، نه به خاطر اين است كه فرزندى نداشت، بلكه ابتر در اين جا به معنى بريده از خير و سعادت است، يا بريده از حيث نسب؛ به خاطر اين كه فرزندانش افراد فاسد و نالايقى بودند، كه در حكم عدم بودند.
و امّا تعبير به درختى كه نه ريشه دارد و نه شاخه، كنايه از حقارت اين دودمان، و سقوط آنها از درجه اعتبار و بى ارزش بودن در انظار عمومى است. در واقع كلام مولا علي(عليه السلام) از آيه شريفه قرآن گرفته شده كه مى فرمايد: «وَ مَثَلُ كَلِمة خَبِيثَة كَشَجَرَة خَبِيثَة اجْتُثَّتْ مِنْ فَوقِ الأَرْضِ مَالَهَا مِنْ قَرَار»(2)؛ (خداوند سخن ناپاك را به درخت ناپاكى تشبيه كرده، كه از روى زمين بركنده شده، و قرار و ثباتى ندارد).
حضرت در ادامه سخن خود مى فرمايد: (به خدا سوگند! هرگز خداوند كسى را كه تو ياورش باشى عزّت نمى دهد، و آن كس كه تو دستش را بگيرى به پا نمى خيزد)؛ «فَوَ اللهِ مَا أَعَزَّ اللهُ مَنْ أَنْتَ نَاصِرُهُ، وَ لَا قَامَ مَنْ أَنْتَ مُنْهِضُهُ(3)».
عزت و قدرت به دست خداست و به مقتضاى «إِنْ تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ و يُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ»(4)؛ (اگر آيين خدا را يارى كنيد، خدا شما را يارى مى كند و قدم هاى شما را ثابت مى دارد).
عزّت از آنِ يارانِ خداست، نه براى كسانى كه تفاله هاى منافقين به يارى آنها برخيزند و دست آنها را بگيرند.
و در آخرين جمله، امام علي(عليه السلام) مغيره را به شدّت تحقير كرد و فرمود: (از نزد ما بيرون شو! خدا مقصد تو را دور كند و هرگز به مقصود نرسى سپس هر چه در توان دارى به كار گير، خدا به تو رحم نكند اگر آنچه را در توان دارى بكار نگيرى)؛ «اُخْرُجْ عَنَّا أَبْعَدَ اللهُ نَوَاكَ(5)ثُمَّ اُبْلُغْ جَهْدَكَ، فَلَا أَبْقَى اللهُ عَلَيْكَ(6)إنْ أَبْقَيْتَ!».
اشاره به اين كه تو كوچك تر از آن هستى كه امام على(عليه السلام) را تهديد كنى، هر چه در توان دارى بكار گير تا بدانى كارى از تو ساخته نيست، و بيچاره و بدبخت كسانى كه حاميانى همچون تو دارند.(7)