آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

در برخی از آیات قرآن، خداوند قبض ارواح را به خود نسبت داده اما دسته ای دیگر از آیات، قبض ارواح را فعل فرشته مرگ و یا فرشتگان قبض کننده روح می داند. با این وصف، به عقیده مفسرین، بين آيات هیچ منافاتى نيست؛ زیرا بر اساس سنت الهی، فرشتگان مامور اجراى فرامین الهی هستند، پس قبض از يكسو فعل خداست، چرا كه او فرمان داده، و از يكسو فعل فرشتگان، چون آنها آن را انجام می دهند. البته، فرشته مرگ معنى جنس دارد و جنس نیز مفهوم عمومیت داشته و آنها گروهى از فرشتگان هستند كه عزرائيل بزرگ آنها است.

در بعضى از آيات قرآن، قبض ارواح به خدا نسبت داده شده: «اللهُ يَتَوفَّى اْلأنْفُسَ حِيْنَ مَوْتِها»(1)؛ (خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض مى كند). ولى در آيات ديگرى از قرآن اين كار به فرشتگان نسبت داده شده؛ گاه به فرشته مرگ و گاه به فرشتگان قبض کننده روح.
در سوره سجده آيه 11 مى فرمايد: «قُلْ يَتَوَفّاكُمْ مَلَكُ الْمَوتِ الّذِي وُكِّلَ بِكُمْ»؛ (بگو فرشته مرگ كه بر شما مأمور شده، روح شما را قبض مى كند). و در سوره نحل آيه 28 مى فرمايد: «اَلَّذِينَ تَتَوَفّاهُمُ الْمَلائكَةُ»؛ (كسانى كه فرشتگان روح آنها را قبض مى كنند).
كسانى كه با آيات قرآن و تفسير آن سروكار دارند، به خوبى مى دانند كه هيچ منافاتى بين اين آيات سه گانه، نيست براى اين كه سنّت پروردگار بر اين جارى شده كه براى اجراى امور در جهان آفرينش مأموريت را به فرشتگان مى دهد و لذا اين كار از يكسو فعل خداست چرا كه او فرمان داده، و از يكسو فعل فرشتگان، چرا كه مباشر عمل آنها هستند، مثلاً گفته مى شود «فلان زمامدار، مسجد الحرام را در فلان تاريخ تجدید بنا نمود» يعنى به مهندسان و معماران و بناكنندگان، دستور اين عمل را داد اين، از يكسو.
از سوى ديگر: ملك الموت و فرشته مرگ. معنى جنس دارد و مى دانيم جنس در مفهوم عموم و معنى جمعى نيز بكار مى رود.
بنابراين قبض كنندگان ارواح گروهى از فرشتگان هستند كه به فرمان خدا به اين كار دست مى زنند و بزرگ آنها فرشته اى به نام «عزرائيل» است.
بعضى معتقدند همان دو فرشته اى كه مأمور ثبت اعمال انسان هستند در پايان عمر مأمور قبض روح انسان خواهند شد و شايد تعبير به «وُكِّلَ بِكُمْ»؛ (فرشته اى كه مأمور شماست) اشاره اى به اين معنى داشته باشد.
از آنجا كه نيكان و پاكان همه چيزشان با بدان و آلودگان فرق دارد، ممكن است مأموران قبض روح آنها هم مختلف باشند و براى قبض روح انسان بسيار والايى، همچون پيامبر(صلى الله عليه و آله) شخص عزرائيل كه فرشته بزرگ مرگ است اقدام كند.(2)،(3)