آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

معصومين(ع) در سخنان تکان دهنده به پیامدهای کفران نعمت پرداخته اند؛ پيامبر(ص) مي فرمايد: «کفران گناهي است که زودتر از همه گناهان دامان انسان را مي گيرد». امام علي(ع) در این رابطه مي فرمايد: «کفران سبب زوال نعمت ها شده و كفران كننده آن منكر فضل الهى است». امام سجاد(ع) در حديثي مي فرمايد: «كفران نعمت و ترك شكر گناهانى است كه نعمت هاى الهى را تغيير مى دهد». اين تعبيرات نشان دهنده آثار اين رذيله اخلاقى در زندگى فردى و اجتماعى است؛ و اینکه سبب سلب توفيقات و مايه دورى انسان از خدا مي شود.

در روايات اسلامى به طور وسيع و گسترده، از كفران نعمت، زشتى و آثار شوم آن، و از زيبايى شكر و بركات جالب آن بحث شده است، از جمله:
1ـ حضرت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در حديثى مى فرمايند: «اَسْرَعُ الذُّنُوبِ عُقُوبَةً كُفْرانُ النِّعْمَةِ»(1)؛ (گناهى كه زودتر از همه گناهان عقوبتش دامان انسان را مى گيرد كفران نعمت است).
2ـ امام على(عليه السلام) در اين رابطه مى فرمايند: «سَبَبُ زَوالِ النِّعَمِ الْكُفْرانُ»(2)؛ (آنچه باعث زوال نعمت ها مى شود كفران است).
3ـ آن حضرت در حديث ديگرى مي فرمايند: «كُفْرُ النِّعْمَةَ مُزيْلُها وَ شُكْرُها مُسْتَديمُها»(3)؛ (ناسپاسى نعمت آن را از بين مى برد، و شكر نعمت سبب دوام آن است).
4ـ اميرالمومنين(ع) در حديثي مي فرمايند: «كُفْرانُ النِّعَمِ يُزِلُّ الْقَدَمَ وَ يَسْلُبُ النِّعَمِ»(4)؛ (كفران نعمت سبب لغزش قدم ها [و به زمين خوردن در زندگى] و موجب سلب نعمت ها مى گردد).
5ـ آن حضرت در حديث ديگري مي فرمايند: «آفَةُ النِّعَمَ الْكُفرانُ»(5)؛ (آفت نعمت ها، ناسپاسى است).
6ـ اميرمؤمنان على(عليه السلام) مي فرمايند: «كافِرُ النِّعمَةِ كافِرُ فَضْلِ اللّهِ»(6)؛ (كفران كننده نعمت، منكر فضل الهى است).
7ـ يكى از مجازات هاى الهى مجازات استدراج است، و مفهوم آن اين است كه خداوند براي مجازات بعضى از افراد طغيانگر و ظالم، آنان را مشمول نعمت هاى خود قرار مى دهد هنگامى كه نعمت بر او فوق العاده زياد شد، ناگهان نعمت را سلب مى كند تا شديداً احساس درد و عذاب كند.
از اين رو امام حسين(عليه السلام) درحديثى مي فرمايند: «اَلاِسْتِدْراجُ مِنَ اللّهِ سبحانه لِعَبدِهِ اَنْ يُسْبِغَ عَلَيْه النِّعَمَ وَ يَسْلُبَهُ الشُّكْر»(7)؛ (استدراج در نعمت و غافلگير كردن خداوندى اين است كه به بنده اش نعمت فراوان مى دهد و توفيق شكرگزارى را او سلب مى كند [ناگهان به زمين مى خورد و همه چيز را از دست مى دهد]).
8ـ امام سجّاد على بن الحسين(عليه السلام) در اين رابطه مى فرمايد: «اَلذُّنُوبُ الَّتى تُغَيِّرُ النِّعَمَ البَغْىُ عَلَى النّاسِ وَالزَّوالُ عَنِ الْعادَةَ فِى الْخَيْرِ وَاصْطِناعُ الْمَعْرُوفِ، وَكُفْرانُ النِّعَمِ وَ تَرْكُ الشُّكْرِ»(8)؛ (گناهانى كه نعمت هاى الهى را تغيير مى دهد، ظلم بر مردم و تغييردادن عادت در امور خير وكفران نعمت و ترك شكر است).
9ـ اميرمؤمنان على(عليه السلام) در حديث ديگرى مي فرمايند: «كُفْرُ النِّعْمَةِ لُؤْمٌ وَ صُحْبَةُ الاَحمق شُؤْمٌ»(9)؛ (نا سپاسى نعمت نشانه پستى است و دوستى با احمق سبب سر افكندگى است).
10ـ اين بحث را با حديثى از امام صادق(عليه السلام) در بيان جنود عقل وجهل (لشكر عقل ونادانى) پايان مى دهيم، امام(عليه السلام) به اصحاب شان دستور مى دهند، عقل و لشكريانش را بشناسند و از جهل و لشگريانش نيز باخبر باشند و هنگامى كه بعضى از ياران توضيحات بيشترى مى خواهند امام(عليه السلام) مى فرمايد: خداوند براى عقل هفتاد و پنج لشكر قرار داده كه ضد آنها، جنود جهل است، و در ضمن اين هفتاد و پنج لشكر كه در صدر كلام امام(عليه السلام) واقع شده مى فرمايد: «وَالشُّكْرُ وَ ضِدُّهُ الْكُفْرانُ»(10)؛ (يكى از لشكريان عقل شكر است و ضد آن كفران است).
تعبيراتى كه در روايات دهگانه بالا آمده به خوبى نشان مى دهد كه تا چه اندازه اين رذيله اخلاقى خطرناك است و تا چه حد آثار سوء آن در زندگى فردى و اجتماعى نمايان است و چگونه انسان را از اوج نعمت بر خاك مذلّت مى كشاند، توفيقات را سلب مى كند و مايه دورى از خدا و نزديكى به شيطان است.(11)