آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مؤمنان و ظالمان، از همان لحظه مرگ از هم جدا مى شوند و حالات متفاوتى دارند. به ظالمان گفته مي شود كه اكنون از درهاى جهنم وارد شويد در حالى كه جاودانه در آن خواهيد بود. حالِ آنها چگونه خواهد بود وقتى كه فرشتگان مرگ بر صورت و پشت آنان مى زنند و جانشان را مى گيرند. در مقابل آنها، فرشتگان رحمت كه براى قبض ارواح مؤمنان مى آيند به آنها می گويند: سلام بر شما! به پاداش آنچه انجام مى داديد، وارد بهشت شويد. در واقع پاداش پاكى و تقوا اين است كه فرشتگان با سلام و درود از آنها استقبال كنند و به بهشت دعوت نمايند.

مؤمنان و ظالمان، نيكوكاران و بدكاران از همان لحظه مرگ از هم جدا مى شوند و حالات متفاوتى دارند يا به تعبير ديگر نتائج اعمال و عقائدشان از همان لحظه كم كم ظاهر و آشكار مى گردد. در آيه 28 و 29 سوره نحل اشاره پرمعنايى به همين حقيقت است. نخست مى فرمايد: (همان كسانى كه فرشتگان [مرگ] جانشان را مى گيرند در حالى كه به خود ظلم كرده بودند! در اين موقع آنها [به ظاهر] تسليم مى شوند [و بدروغ مى گويند:] ما كار بدى انجام نمى داديم!)؛ «الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمْ الْمَلاَئِكَةُ ظَالِمِي أَنفُسِهِمْ فَأَلْقَوْا السَّلَمَ مَا كُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوء».
اين سخن نشان مى دهد كه آنها تسليم كامل نشده اند و نمى دانند اين انكار در برابر خداوند عالم الغيب و گواهان از ملائكه بيهوده است. لذا در پايان آيه مى افزايد: ([به آنها گفته مى شود:] آرى، خداوند به آنچه انجام مى داديد عالم است)؛ «بَلَى إِنَّ اللهَ عَلِيمٌ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ». سپس به آنها دستور داده مى شود: (اكنون از درهاى جهنم وارد شويد در حالى كه جاودانه در آن خواهيد بود)؛ «فَادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا».
از آنچه گفته شد روشن مى شود كه اظهار تسليم در اينجا به معناى اظهار توحيد و تسليم شدن در برابر حق است (همان گونه كه جمعى از مفسّران گفته اند) ولى از آنجا كه هنوز حال و هواى دنيا در سر آنها است و به قوانين حاكم بر مراحل بعد از مرگ آشنا نشده اند سوابق سوء خود را انكار مى كنند و در مقام دروغ و فريب برمى آيند، امّا به زودى متوجّه مى شوند كه آنجا جاى خلاف گويى نيست! در اين كه منظور از «جهنّم» در اينجا، جهنّم عالم برزخ است يا قيامت؟ دو احتمال داده اند. آنچه مناسب لحظات مرگ است، دخول در جهنّم برزخى است، در حالى كه تعبير به خلود و جاودانگى قرينه اى بر جهنّم قيامت است؛ مگر اين كه گفته شود در عالم برزخ وارد ابواب و درهاى جهنّم مى شوند نه خود جهنّم و خلود توصيفى است براى كافران به هنگام ورود در دوزخ، نه در ابواب دوزخ.
جمله: «بَلَى إِنَّ اللهَ عَلِيمٌ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» به نظر مى رسد كه از سخنان فرشتگان مرگ باشد كه به آنها هشدار مى دهند كه بيهوده در مقام انكار برنيائيد چراكه علم بى پايان خدا پرده از اعمالتان بر مى دارد. به هر حال آيه فوق شبيه مضمونى است كه در آيه 27 سوره محمد(صلى الله عليه وآله) آمده است، مى فرمايد: (حالِ آنها چگونه خواهد بود هنگامى كه فرشتگان [مرگ] بر صورت و پشت آنان مى زنند و جانشان را مى گيرند؟!)؛ «فَكَيْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمْ الْمَلاَئِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبَارَهُمْ». آرى، ملائكه با سيلى و مشت بر صورت و پشتشان، از آنها استقبال مى كنند و شايد اعترافشان به توحيد و سخنان حق به خاطر مشاهده همين صحنه است نه از روى اخلاص.
در مقابل آنها، فرشتگان رحمت اند كه براى قبض ارواح مؤمنان مى آيند چنان كه در آيه 32 این سوره مى خوانيم: (همان كسانى كه فرشتگان [مرگ] جانشان را مى گيرند در حالى كه پاك و پاكيزه اند، به آنها مى گويند: سلام بر شما! به پاداش آنچه انجام مى داديد، وارد بهشت شويد)؛ «اَلَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلاَئِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلاَمٌ عَلَيْكُمْ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ». در واقع پاداش پاكى و تقوا چيزى جز اين نيست كه فرشتگان الهى با سلام و درود از آنها استقبال كنند و از آنها به بهشت دعوت نمايند، دعوتى آميخته با لطف و محبت و احترام! در اينجا نيز ممكن است بهشت، اشاره به بهشت برزخ باشد يا بهشت قيامت كه بهشت برزخى درهاى آن محسوب مى شود. به هر حال اين، يكى از ابعاد مرگ است كه كيفيّت آن نسبت به صالحان و بدكاران كاملا متفاوت مى باشد.(1)