آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند پيامبرش را خطاب مي كند كه به منكران معاد بگو: «برويد و روى زمين سير كنيد، سپس بنگريد خداوند چگونه آفرينش را آغاز كرده است؟ سپس [بدانيد همان خداوندى كه قدرت بر ايجاد اين همه مخلوقات گوناگون دارد] جهان آخرت را ايجاد مى كند؛ چراكه او بر همه چيز تواناست». گردش در روى زمين باعث آگاهى بر آغاز آفرينش و اسرار آغاز خلقت كره زمين مي شود. هم چنين اشاره به آفرينش هاى مكرّرى دارد كه هر روز در اين كره خاكى صورت مى گيرد. آری خدايى كه قادر بر اين همه خلقت است، چگونه از احياى مردگان عاجز باشد؟

خداوند در سوره عنکبوت، آيه 20 منكران معاد را به يك طريق حسى و تجربى دعوت مى كند و به پيامبرش مى فرمايد: (به آنها بگو برويد و روى زمين سير كنيد، سپس بنگريد خداوند چگونه آفرينش را آغاز كرده است؟ سپس [بدانيد همان خداوندى كه قدرت بر ايجاد اين همه مخلوقات گوناگون دارد] جهان آخرت را ايجاد مى كند؛ چراكه او بر همه چيز تواناست)؛ «قُلْ سِيرُوا فِى الاْرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللهُ يُنْشِىءُ النَّشّأَةَ الاخِرَةَ اِنَّ اللهَ عَلَى كُلِّ شَىء قَديرٌ».
«سير در ارض» و گردش در روى زمين از اين نظر به انسان آگاهى بر آغاز آفرينش مى دهد كه آثار موجودات زنده از نخستين روزهايى كه حيات در كره زمين پيدا شده به صورت هاى مختلف در لابه لاى قشرهاى زمين باقى مانده و امروز دانشمندان از مطالعه آنها بسيارى از اسرار آفرينش موجودات زنده را در مى يابند و نيز ممكن است منظور پى بردن به اسرار آغاز خلقت كره زمين و موجودات بى جان آن باشد كه از مطالعه طبقات مختلف زمين و عناصر گوناگون و انواع تركيب ها آشكار مى گردد و نيز ممكن است اشاره به آفرينش هاى مكرّرى باشد كه همه روزه در اين كره خاكى صورت مى گيرد، افراد زيادى از موجودات زنده پا به عرصه وجود مى گذارند و افراد زيادى مى ميرند. خداوندى كه قادر بر اين همه خلقت و تطورات حيات است، چگونه از احياى مردگان عاجز خواهد بود؟ و به اين ترتيب از قدرت مطلقه حق براى اثبات امكان حيات مجدد انسان بهره گيرى شده؛ ولى اين احتمال نيز وجود دارد كه آيه فوق اشاره به خلقت نخستين انسان و قياس عقلى خلقت مجدد بر خلقت اوّل باشد.
از آنچه در تفسير آيه گفتيم پاسخ اين سؤال به خوبى روشن مى شود كه چگونه قرآن به انسان ها دستور مى دهد كه در زمين گردش كنند و چگونگى آغاز آفرينش را ببينند، در حالى كه آغاز آفرينش به ميليون ها يا ميلياردها سال قبل از اين برمى گردد و امروز قابل مشاهده نيست. قابل توجه اين كه در اين جا از معاد تعبير به «نشأة آخرت» شده است و «نشأه» چنانكه راغب در «مفردات» مى گويد به معناى ايجاد و تربيت چيزى است و اين نشان مى دهد كه در قيامت هم آفرينش تازه اى است و هم تربيت و نمو جديد.(1)