آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ذكر حق و ياد آن از اسماي حُسناي خداست و هر چه يادكننده حق و يادآور آن باشد مظهر اسم ذاكر است، در بين مظاهر ذاكر بودن خدا، انسان كامل به ويژه اهل‏ بيت(ع) و نيز كتاب آسماني مخصوصاً قرآن، آيت تامّ و جامع ذكر حق خواهد بود. لذا خدا برخي از اشياء يا اشخاص را به عنوان ذكر معرفي نموده و به اين وصف ستوده است. امام صادق(ع) در اين باره مي فرمايد: «به درستي كه نام و ياد ما از نام و ياد خداست و نام و ياد دشمن ما از نام و ياد شيطان است».

ذكر حق و ياد و يادآوري آن از اسماي حُسناي خداي سبحان است؛ هر چه يادكننده حق و يادآور آن باشد مظهر اسم ذاكر است، در بين مظاهر ذاكر بودن خدا، انسان كامل به ويژه اهل‏ بيت عصمت و طهارت(علیهم السلام) و نيز كتاب آسماني مخصوصاً قرآن كريم، مرآت كامل و آيت تامّ و جامع ذكر حق خواهد بود. لذا خداي سبحان برخي از اشياء يا اشخاص را به عنوان ذكر معرفي نموده و آنها را به اين وصف ستوده، مثلاً در آيه «... فَاتَّقُوا اللَّهَ يا أُولِي الْأَلْبابِ الَّذينَ آمَنُوا قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْکُمْ ذِکْراً * رَسُولاً يَتْلُوا عَلَيْکُمْ آياتِ اللَّهِ مُبَيِّناتٍ لِيُخْرِجَ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَي النُّورِ...»(1) احتمال انطباق عنوان ذكر بر شخص رسول اكرم(صلي الله عليه و آله و سلم) مطرح است، يعني كلمه رسول، بيان عنوان «ذكر» باشد تا دلالت كند بر اينكه منظور از عنوان «ذكر» خود پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم) است و عنوانِ «انزال» منافي آن نخواهد بود؛ زيرا رسول اكرم(صلي الله عليه و آله و سلم) كه داراي مقام عنداللهي است، همان طور كه عنوانِ «ارسال» بر رسالت او منطبق است، عنوانِ «انزالْ» هم بر نزول و تجلّي او در عالم طبيعت منطبق خواهد بود.
در برخي از آيات ديگر، عنوان انزال به همين معنا استعمال شده، مانند آيه «... وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»(2) در اين آيه، چنين افاده شده كه قرآن (نور) با رسول اكرم(صلي الله عليه و آله و سلم) نازل شده؛ يعني هر دو از طرف خداي سبحان نازل شده‏ اند؛ پس قرآن و انسان كامل هر دو داراي مقام عنداللهي بوده‏ اند و از آنجا تنزّل يافته‏ اند. غرض آنكه عنوان «انزال» در سوره «طلاق» منافي اطلاق ذكر بر شخص رسول اكرم(صلي الله عليه و آله و سلم) نخواهد بود.
شاهد ديگر بر مظهريت انسان كامل نسبت به اسم ذاكر الهي، حديثي است كه از حضرت امام صادق(عليه ‏السلام) رسيده است كه هيچ گروهي در مجلسي اجتماع نكردند که نام خداي عزّ وجلّ را برده و نام ما را نبردند، جز آنكه آن مجلس براي آنها در قيامت حسرت خواهد بود. آنگاه امام صادق به نقل از امام باقر(عليهما السلام) فرمود: «به درستي كه نام و ياد ما از نام و ياد خداست و نام و ياد دشمن ما از نام و ياد شيطان است».(3)
سرّ شهادت اين حديث بر مدّعا آن است كه اگر انسان كامل، مانند اهل‏ بيت عصمت و طهارت(عليهم ‏السلام) مظهر نام و ياد خدا نباشد، هرگز ياد او، ياد خدا نخواهد بود؛ زيرا تنها «حق» خداست و تنها نام و ياد او ذكرِ «حق» است و انسان كامل چون مظهر ياد حق است نام و ياد او ذكر خداست. شايد از جهت مظهريّت تام و نيز فناي انسان كامل در جمال و جلال الهي است كه مرحوم صدوق به نحو ارسال مسلّم چنين نقل كرد: «قَالَ(عَلَيْهِ السَّلَام‏) الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ التَّسْبِيحَ وَ التَّهْلِيلَ وَ التَّكْبِيرَ».(4)
سند اين تحليل و شاهد اين تبيين آن است كه طبق برخي از نصوص اسلامي همان طور كه خداوند عديل ندارد، تهليل هم مثيل ندارد(5) و اگر چيزي مانند تصليه بر اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم ‏السلام) همتاي تهليل قرار گرفت، بازگشت چنين همساني به اين است كه انسان كامل چيزي از خود ندارد چنانكه چيزي غير از خداوند و اسماي حسنا و صفات علياي او را نمي بيند، لذا خود، چيزي جز نام و ياد حق نخواهد بود، از اين جهت صلوات بر آنان عديل چيزي است كه عديل ندارد، يعني انسان كامل چيزي بيگانه از اسماي الهي نيست. دقت شود.(6)