آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

علماي اخلاق چهار قسم براي «فقر عرضي» قائل شده‌اند. اول فقري كه فقير راغب به مال است و حرص مي زند (فقير حريص). دوم فقري كه فقير مال را دوست دارد اما به سراغش نمي رود (فقير قانع). سوم فقري كه فقير از مال كراهت دارد (فقير زاهد). چهارم فقري كه فقير به مال دنيا بي توجه شده و تمام توجهش به خداست (فقير عارف).

علماء اخلاق، «فقر عرضى»(1) را به چند قسم تقسيم كرده اند:

1- فقرى كه در آن فقير راغب به مال است، به طورى كه اگر راهى براى يافتن و به دست آوردن آن پيدا كند، اگرچه با مشقّت زيادى همراه باشد، آن مال را طلب مى كند؛ اين فرد را فقير حريص نامند.

2- فقرى كه فقير در آن وجود مال را محبوب تر از عدم آن دانسته، ولى مثل حالت اول به سراغ آن نرفته؛ بلكه اگر براى او آورده شود گرفته و خوشنود است؛ اين فرد را فقير قانع گويند.

3- فقرى كه در آن فقير از مال كراهت داشته و از آن فرارى و بيزار است؛ اين فرد را فقير زاهد گويند كه اگر اعراض و تزهّد او به خاطر خوف از عقاب باشد، فقير را «فقير خائف» و اگر براى شوق به ثواب باشد «فقير راجى»؛ (اميدوار) گويند.

4ـ فقرى كه در آن فقير نسبت به مال دنيا بى توجه مى شود و اغراض دنيوى و اخروى را فراموش كرده و فقط روى توجه با تمام وجودش به خالق متعال دارد، اين فرد را «فقير عارف» گويند و در واقع چنين شخصى (مستغنى راضى) بايد نام نهاده شود، زيرا كم نيازى او نوعى بى نيازى است، بى نيازى و استغناء نسبت به ما سوى الله و راضى به هر چه از محبوب به او مى رسد، اين نوع فقر كه در پرهيزكاران خفيف الاحتياج بروز مى كند، مافوق زهد است، زيرا در زهد، زاهد مشغول به دنيا است ولى «كاره» از آن است، يعنى در عين مشغول بودن به دنيا به آن بى ميل است؛ چنانكه راغب به مال هم مشغول دنيا است و به آن ميل نشان مى دهد و همين اشتغال اگرچه با كراهت همراه است، ولى خود حجابى از حجب ظلمانى عالم مادّه است.(2)