آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

هيچ ارزشي در اسلام به اندازه آزادي نيست و به فرموده امام علي(ع)، آزاد كسي است كه شهوتها را ترك كند. سایر معصومين(ع) نيز به ما آموختند كه آزاد شويد؛ و مبارزه مهم و جهاد اکبر برای آزاد شدن از دشمن دروني است. راه تشخيص بنده بودن يا آزاد بودن اين است كه اگر به دلخواه خود عمل مي‏ كنيم، همچنان در قفس آز و طمع زندانی ايم و اگر به خواسته خدا عمل می كنيم آزاديم. روزه و ماه رمضان، برای آزاد شدن است که در هر روز از آن، با مقابله ضد خواسته های نفس، گامی بسوی آزادی بر می داریم تا از بند آنها رها شویم.

درباره اين كه روزه، زمینه ساز آزادی انسان از شهوات است امام صادق(عليه ‏السلام) مي فرمايد: گرچه روزه گرفتن سخت و دشوار است؛ ولي لذت شنيدن اين نداي خداوند كه مي فرمايد: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَيْکُمُ الصِّيامُ»(1) خستگي روزه را از انسان مي گيرد؛ «لَذَّةُ مَا فِي النِّدَاءِ أَزَالَتْ تَعَبَ الْعِبَادَةِ وَ الْعَنَاء»(2) با شنيدن اين ندا، عبادت براي ما سهل و روان مي ‏گردد.

رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم) در آخرين جمعه ماه شعبان خطبه ‏اي ايراد فرمودند كه: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِكُمْ فَفُكُّوهَا بِاسْتِغْفَارِكُم‏»(3) مردم شما آزاد نيستيد؛ در قفس هستيد و نمي ‏دانيد كه در قفس هستيد. گناهانتان شما را در قفس زنداني كرده است. در ماه مبارك رمضان با استغفار، خود را آزاد كنيد. انسانِ گناهكار، بدهكار است و بدهكار بايد گرو بسپرد. اينجا خانه و زمين را به عنوان گرو قبول نمي كنند؛ بلكه جان را گرو مي گيرند. آنكه مي گويد من هرچه بخواهم مي ‏كنم، هرجا بخواهم مي ‏روم و هرچه بخواهم مي ‏گويم، او اسير است؛ آزاد نيست؛ گرفتار هوس و آز است؛ آری برده است نه آزاد.

هيچ ارزشي در اسلام به اندازه ارزش آزادي نيست. امام علي(عليه ‏السلام) مي فرمايد: «مَنْ تَرَكَ الشَّهَوَاتِ كَانَ حُرّا»(4)؛ (آزاد، كسي است كه شهوتها را ترك كند). معصومين(عليهم ‏السلام) در بسياري از كلمات به ما آموختند كه آزاد بشويد. آزاد شدن از دشمن بيروني چندان مهم نيست. آزاد شدن از دشمن دروني مهم است.

راه تشخيص بنده بودن يا آزاد بودن اين است كه اگر به دلخواه خود عمل مي‏ كنيم معلوم مي شود در قفس آز و طمع زنداني هستيم و اگر به خواسته خداي سبحان عمل می كنيم، آزاد هستيم. انسانِ آزاد، به غير خدا نمي ‏انديشد.

از برجسته‏ ترين وظايف در ماه مبارك رمضان، آزاد شدن و رهيدن است. انسان بايد اين قفسها و ميله ‏هاي پولادين را كه با دست خود ساخته بشكند.

راه آزادي، استغفار و طلب آمرزش است. از اين رو گفته ‏اند: در شبانه ‏روز چندين بار بگوييد: «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّي وَ أَتُوبُ إِلَيْه‏».(5) در نماز و غير نماز براي خود و ديگران طلب آمرزش كنيد، نه براي رهايي از آتش و نه براي رفتن به بهشت و متنعم شدن در آن؛ بلكه بايد هدف بالاتر از اين مسائل باشد.

انقلاب اسلامي هم براي آزادي بود؛ اما نه آزادي از بندگي خدا. انقلاب براي اين بود كه ما بنده خدا شويم و لاغير. دين را از حكومت ديگران نجات دهيم تا فقط در اختيار خداوند باشد.

اميرمؤمنان(عليه ‏السلام) در نامه اي به مالك اشتر مي فرمايد: «إِنَّ هَذَا الدِّينَ قَدْ كَانَ أَسِيراً فِي أَيْدِي الْأَشْرَارِ يُعْمَلُ فِيهِ بِالْهَوَى وَ تُطْلَبُ بِهِ الدُّنْيَا»(6)؛ (اين دين، اسير دشمنان بود، به ميل خود عمل كرده و دنيا طلبي مي ‏نمودند).

كساني كه در دنيا شكست مي ‏خورند گرفتار اسارت نفس هستند. هم ميل به ماندن در دنيا دارند و هم از رها شدن مي ‏ترسند. اسلام اين دو اصل را محكوم و دو اصل اصيل ديگر را جايگزين آن كرده است: يكي اينكه به طبيعت دل نبنديد، ديگر آنكه از ماوراي طبيعت نترسيد.

حضرت علي(عليه ‏السلام) فرمود: «أَلَا حُرٌّ يَدَعُ هَذِهِ اللُّمَاظَةَ لِأَهْلِهَا»(7)؛ (آيا انسان آزاده‏ اي پيدا مي شود كه اين مانده لاي دندان نسل گذشته را ترك كند؟) آنچه فعلاً به نام دنيا است مانند مقام، مسكن، زمين يا ثروت و ... از آنها نسل قبل، استفاده كرده و لاي دندانش مانده و امروز به شما رسيده است. آنچه فعلاً در روي زمين است، همه اين مقامها، ثروتها، اوهام و خيالها، ته‏ مانده و لُماظه‏ است كه انسان آزاده بايد آن را رها كند.

در قرآن كريم مي فرمايد: «کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهينٌ»(8) يا «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهينَةٌ» همه در گِرو عمل خويش هستند. فقط يك عده آزادند: «إِلاَّ أَصْحابَ الْيَمينِ».(9) اصحاب يمين افرادي هستند كه مصاحب با ميمنت و همنشين با يُمن و بركتند. چيزي جز بركت از آنها انتظار نمي رود و آنها هم كاري جز يُمن و بركت ندارند. اين بهترين نعمت است كه خداوند سبحان ما را به تحصيل آن فرا مي‏ خواند.

ماه رمضان، ماه آزاد شدن است؛ هر روز كه مي ‏گذرد، يك بند از بندهايي كه با دست خود تنيده ‏ايم، بايد بگسلد تا آزاد شويم و بهترين راه براي آزاد شدن، پي بردن به حكمت هاي عبادات است.(10)