آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

مومنان در مصیبت و ناراحتی، دیگران را شماتت نمی کنند و از مصیبتشان خوشحال نمی شوند؛ بلكه اگر راهى براى تسلّى او باشد، او را تسلى مى دهند و خدا را شکر می کنند که دچار آن مصیبت نشده اند؛ زیرا می دانند شاید این مصیبت روزی به سراغ آنها بیاید و بعد مورد شماتت مردم قرار بگیرند. امام صادق(ع) مى فرمايند: «كسى كه از مصيبتى كه به برادرش وارد شده خشنود شود، از دنيا بيرون نمى رود تا اينكه به همان مصيبت گرفتار شود و آزمايش گردد».

امام علي(عليه السلام) در فرازي از خطبه متقين در بيان اوصاف ايشان مي فرمايد: «پرهيزكار به مصيبت ديگران خوشحال نمى شود (گرچه دشمن او باشد) و كسى را شماتت نمى كند». عالَم پر از حوادث ناگوار و مصيبت هاى گوناگون است، هر روز چرخ روزگار مصيبتى را متوجه فرد يا افرادى مى كند، همه مردم، هدفى براى تيرهاى بلا هستند، حال اگر كسى بر اين باور باشد، [ديگر] بر ناراحتى و غم و مصيبت ديگران خشنود نمى شود؛ زيرا هر آن، ممكن است تيرى شبيه آن، او را هدف قرار دهد. پرهيزكاران و اهل تقوى به خشنودى ديگران خشنود، و به ناراحتى ديگران ناراحت مى شوند، راضى نيستند حتى دشمنشان به مصيبت نشيند و اگر نشست مسرور نمى گردند، بلكه اگر راهى براى تسلّى او باشد، او را تسلى مى دهند. چطور انسان از بيچارگى ديگرى خشنود باشد و حال آنكه از صبح تا شام خود در معرض بلاها و حوادث ناگوار است و از لابه لاى تيرهاى خانمان سوز بلا و مصيبت عبور مى كند.
كسى كه روح او با ياد خدا تلطيف شده نمى تواند رنجشى در سيماى ديگرى ببيند، قلبى كه مخزن انوار الهى شد هرگز نمى تواند از غم ديگران مسرور گردد؛ زيرا كه اين تاريكى است و قلب آنها تاريكى را نمى پذيرد. از امام صادق(عليه السلام) است كه فرمودند: «لَاتُبْدِى الشِّمَاتَةَ لِاَخِيكَ فَيَرْحَمُهُ اللّهُ وَ يَصِيرُهَا بِكَ»(1)؛ (اظهار خشنودى به خاطر مصيبتى كه به برادرت وارد شده مكن، كه خداوند او را مورد رحمت قرار مى دهد و شماتت را به تو برمى گرداند)؛ چنان دچار مصيبت شوى كه مردم تو را شماتت كنند و چيزى سخت تر از شماتت دشمن نيست، از حضرت ايوب(علیه السلام) پرسيدند: «از اين همه بلا و مصيبت كه ديدى كدام سخت تر بود؟! نفرمود بيمارى و مرض و از دست دادن مال و فرزند؛ بلكه فرمود: «شِمَاتَةُ الاَعدَاءِ»؛ (شماتت و خشنودى دشمنان).(2) و همين است كه وقتى موسى(عليه السلام) از كوه طور بازگشت و ديد مردم گوساله پرست شده اند و به برادرش اعتراض کرد، هارون گفت: نزدیک بود مرا بکشند و مرا در موضع ضعف قرار دادند: «فَلَاتُشْمِت بِىَ الاَعدَاءَ»(3)؛ ‌(پس کارى نکن که دشمنان مرا سرزنش کنند).
امام صادق(عليه السلام) مى فرمايند: «مَنْ شَمَتَ بِمُصِيبَةٍ نَزَلَتْ بِاَخِيهِ لَم يَخْرُجْ مِنَ الدُّنيَا حَتَّى يُفْتَتَنَ»(4)؛ (كسى كه خشنود شود به مصيبتى كه به برادرش وارد شده، از دنيا بيرون نمى رود تا اينكه او خود به همان مصيبت گرفتار شود و آزمايش گردد). شماتت به مؤمن علاوه بر اين مايه شكستن قلب مؤمن و محزون كردن و مجروح كردن آن مى شود كه آن نيز مخالف مقصود خداوند است، او مى خواهد قلب مؤمنين مسرور شود و از اين رو به كسى كه به قلب مؤمن ادخال سرور كند پاداش مى دهد.
گاهى شماتت به قلب انسان چنان مى كند كه شمشير و نيزه نمى كند، بى جهت نيست كه امام سجاد(علیه السلام) اين قدر ناليدند، وقتى از ايشان سؤال شد كجا به شما سخت تر گذشت؟! سه بار فرمود: «اَلشَّام، اَلشَّام؛ اَلشَّام»؛ (زيرا در شام مردم بسياري بر حال ما خوشحال بودند و زخم زبان زدند!). ایشان از درد از دست دادن پدر و برادران و اسارت زن و بچه ها، اين قدر تحت الشعاع قرار نگرفتند و از آنها شكايت نكردند لکن سخن از شام گفتند! در روايتى از رسول گرامى(صلی الله علیه و آله) است كه: «وقتى اهل بلا و مصيبت را ديديد شكر و سپاس خدا كنيد كه شما به مصيبت گرفتار نشديد؛ ولى نگذاريد آنها بشنوند؛ زيرا ناراحت مى شوند» (5) يعنى هم متأثر شويد به حال آنها و هم خود شاكر باشيد كه دچار مصيبت نشده ايد. مؤمن واقعى آن است كه از مصيبت ديگران خشنود نشود و از وارد شدن حوادث ناگوار نسبت به خود و خانواده اش جزع و فزع نكند. بقول آن شاعر در وصف فردى مى گويد:
«فَلَستَ تراه شامتا بمصيبة *** و لا جَزَعاً مِنْ طارِقِ الحَدَثان»؛ (نمى بينى او را كه خشنود به مصيبت ديگرى شود و نمى بينى از شرور كوبنده جزع و فزع كند).(6)،(7)