آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امام علی(ع) می فرماید: «علم، ريشه هر خير و جهل، ريشه هر شرّى است»؛ تعصبها و لجاجتها و خشم هاى آتشين از جهل برمى خيزد، زيرا فرصت عاقبت انديشى را نداده و اجازه نمى دهد كه انسان فكر كند شايد اشتباه مى كند! به عنوان نمونه می توان به جريان صلح حديبيّه اشاره کرد: در سال ششم هجرت كه پيامبر(ص) به قصد عمره آماده زيارت خانه خدا شد، مشركان مكه مانع ورود پيامبر(ص) و مسلمانان به مكه شدند و تعصب جاهليت به آنان اجازه نداد كه حتّى قوانين مسلّم خود را داير به آزادى زيارت خانه خدا براى همگان محترم بشمارند.

جهل، مايه تعصب و لجاجت است. خداوند در قرآن مجيد مي فرمايد: «إِذْ جَعَلَ الَّذِينَ كَفَرُوا فِى قُلُوبِهِمُ الْحَمِيَّةَ حَمِيَّةَ الْجَاهِلِيَّة فَأَنْزَلَ اللهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ»(1)؛ (به خاطر بياوريد هنگامى را كه كافران در دل هاى خود تعصب و خشم جاهليت پروراندند، در اين هنگام خداوند، سكينه و آرامش خود را بر پيامبرش و بر مؤمنان نازل فرمود [تا آرامش خويش را در مقابل آنها حفظ كنند]).
«حميّة» از ماده «حمى» [بر وزن حمد] چنانكه راغب در «مفردات» گويد: «در اصل به معنى حرارتى است كه از اشيائى همچون آتش و خورشيد و نيروى درونى بدن توليد مى شود [حرارت درون ذاتى اشياء] و به همين جهت به حالت تب «حمّى» [بر وزن كبرى] گويند و از آنجا كه تعصب و خشم، حرارت سوزانى در درون انسان ايجاد مى كند، به اين حالت «حميّت» گويند». در كتاب «التحقيق فى كلمات القرآن الحكيم» نيز آمده كه: ««حميّت» به معنى شدت حرارت و علاقه و تعصب در دفاع از خود و تكبر و خود برتربينى است».(2)
اين آيه از آياتى است كه در جريان صلح حديبيّه نازل شده است، توضيح اينكه در سال ششم هجرت كه پيامبر(صلى الله عليه و آله) به قصد عمره آماده زيارت خانه خدا شد، مشركان مكه، مانع ورود پيامبر(صلى الله عليه و آله) و مسلمانان به مكه شدند و تعصب جاهليت به آنان اجازه نداد كه حتّى قوانين مسلّم خود را، داير به آزادى زيارت خانه خدا براى همگان محترم بشمارند، آنها با اين عمل، هم احترام خانه خدا و هم سنت هاى خويش را زير پا گذاردند.
اضافه «حميّت» به «جاهليت» از قبيل به اصطلاح اضافه «مسبب» به «سبب» است؛ زيرا هميشه تعصبها و لجاجتها و خشم هاى آتشين از جهل برمى خيزد؛ زيرا فرصت عاقبت انديشى را نداده و اجازه نمى دهد، كه انسان فكر كند شايد اشتباه مى كند!
حضرت على(عليه السلام) مى فرمايند: «اَلعِلْمُ اَصْلُ كُلِّ خَيرٍ... وَ الجَهلُ اَصلُ كُلِّ شَرٍّ»(3)؛ (علم ريشه هر خير، و جهل ريشه هر شرّى است).(4)