آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

بوعلی سینا دانشمند نامدار ایرانی است که آثار فاخر او سالهاست بر پیشانی علم و دانش می درخشد. وی علی رغم زندگی نا آرامی که داشت، توانست تالیفات بسیاری را در علوم مختلف به رشته تحریر در آورد، همانند کتاب قانون در طب، شفاء در فلسفه و... . آثار ابن سینا در منطق و فلسفه سبب شد او را معلم سوم بنامند. او در علم فلسفه مشاء صاحب مکتبی است که به مکتب سینوی شهرت دارد؛ لذا او را رئیس المشائین نیز می نامند.

بوعلی سینا، حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا، مشهور به ابوعلیِ سینا، ابن سینا و پور سینا است که در غرب از او با عنوان اَوی سِنا (Avicenna) نیز یاد می‌شود. او در سال 370 هـ ق، در روستای افشنه از توابع بخارا دیده به جهان گشود،(1) و در نخستین جمعه ماه رمضان سال ۴۲۸ هجری قمری، در سن ۵۸ سالگی در همدان از این جهان رخت بربست.(2)
زندگی علمی ابن سینا
بوعلی دانشمند مشهور جهان اسلام و بر خاسته از سرزمین تاریخی ایران زمین است. او توانسته نام خود را در تاریخچه بسیاری از علوم به ثبت برساند. این دانشمند نویسنده القانون در طب و الشفاء در فلسفه و آثار گوناگون دیگر در ریاضیات، طبیعیات، موسیقی، علوم غریبه و ادبیات است. از شیوه نگارش کتاب های ابن سینا و اشعار او، به خوبی می توان تسلط او در شاعری و سخنوری در ادبیات عرب را نیز دریافت. از این رو ابن سینا دارای القابی همچون شیخ الرئیس، حجّة الحق، شرف الملک، امام الحکماء، رئیس‌المشائین و خواجه حکیمان جهان می ‌باشد.
شیخ تا ده سالگی، قرآن و بسیاری از علوم ادبی را فراگرفته بود، و از این حیث مایه شگفتی همگان گردیده بود.(3) پدرش او را به ابوعبدالله ناتلی سپرد تا از حضورش منطق بیاموزد، و او نیز مقدمات منطق و بعضی کتابهای اقلیدس را در محضر ناتلی درس گرفت. استاد از نبوغ فراوان شاگرد درحیرت ماند و پس از دو سال ابوعبدالله ناتلی اقرار کرد که «چیزی نمی‌داند که ابوعلی نداند».(4)
خود ابن سینا ادامه مراحل تحصیلش را این گونه توصیف می کند: «سپس به علم طب راغب شدم و کتاب های تصنیف شده در آن فن را خواندم. علم طب از دانش های دشوار نیست پس در کمترین مدت آن را فراگرفتم».(5)
پیشرفت ابوعلی سینا در پزشکی سبب شد برای درمان نوح بن منصور ساماني حاکم بخارا، به دربار فراخوانده شود. او نیز در ازای درمان حاکم، از او درخواست کرد که اجازه دهد از کتابخانه دربار استفاده کند.(6) وی در اثر مطالعه کتابهای گرانقیمتی که در کتابخانه دربار وجود داشت، توانست در سن هیجده سالگی در علوم بسیاری مهارت یابد.
ابن سینا پس از وفات پدرش، به جای پدر وارد دستگاه حکومت شد، اما با درگذشت نوح بن منصور، دیگر نتوانست در دستگاه اداری حکومت باقی بماند و رهسپار حکومت خوارزمشاه در گرگانج گردید.(7) از این به بعد، ابن سینا زندگی بسیار سخت و پر فراز و نشیبی داشت و دیگرنتوانست فراغتی برای مطالعه و تحقیق به دست آورد. اما با این حال هرگز دست از تلاش علمی برنداشت. ابوعبید جوزجانی، شاگردش، شرایط کارهای علمی او را در زمان وزارت اینگونه توصیف می کند: «در این ایام هرشب طالبان علم در خانه او گرد می آمدند، و من نزد او کتاب شفا می خواندم و دیگر کتاب قانون را می خواند تدریس هم شب ها صورت می گرفت زیرا شیخ روزها کار وزارت ودیوانی داشت».(8)
آثار ابن سینا
ابن سینا علی رغم زندگی نا آرام و پر حادثه ای که داشت، دانشمندی پرکار بود؛ تحقیقات جدید در رابطه با تالیفات ابن سینا نشان می دهد تقریبا 131 اثر به طور قطعی متعلق به ابن سینا ست و 111 اثر نیز منسوب به وی می باشد.(9) محتوای این آثار بسیار وسیع است؛ از تفسیر بعضی از سوره های قرآن همانند اعلی، اخلاص، فلق و ناس و رساله هایی درعشق و عرفان گرفته تا کتاب هایی در ریاضیات، اخترشناسی، فلسفه و منطق و... .
[در بین آثار مهم و مشهور ابن سینا] کتاب «الشفاء»، مفصل ترین دائرة المعارفی است که در تمام زبانها به دست یک نفر نوشته شده است.(10) این کتاب مهمترین اثر فلسفی ابن سینا می باشد. از دیگر آثار مهم حکیم بوعلی، کتاب «قانون» در علم طب و «الاشارات و تنبیهات» در منطق و فلسفه می باشد که هر کدام از این کتابها به عنوان کتاب مرجع در رشته خود شناخته می شوند.(11) بیشتر کتابهای ابن سینا به زبان عربی است اما وی به خواهش علاء الدوله، دانشنامه علایی را به زبان فارسی نوشت(12)؛ کتاب دانشنامه علائی نخستین کتاب فلسفی به زبان فارسی است.
دیگر آثار او عبارتند از: النجاة؛ که مختصر و گزیده ای از مطالب شفاء و فلسفه وی می باشد. الانصاف، منطق المشرقیین، رسالة اضحویة فی امر المعاد، عیون الحکمة، تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات، رسالة فی الاکسیر، التعلیقات القانون الطب، النکت و الفوائد و ... . از ابن سینا آثاری نیز در ریاضیات، طبیعیات، موسیقی، علوم غریبه و ادبیات نیز باقی مانده است.
تاثیرات شیخ الرئیس در منطق و فلسفه
ابن سینا صاحب یک مکتب فلسفی می باشد که شاخه ‌ای از فلسفه مشائی است؛ این مکتب به مکتب سینوی شهرت دارد. ابن سینا تابع فلسفه ارسطو بود و از این نظر به استادش فارابی نیز شباهت داشت. بر این اساس او را معلم سوم پس از ارسطو و فارابی لقب داده اند. هانری کربن، ابن سینا را فیلسوف سلف سهروردی و پیشگام حکمت مشرق می داند و بر این باور است که حکمت مشرق ابن سینا برای انسان معاصر، کارآمد و راهگشاست. ابن سینا نظام فلسفی نوین خود را حکمت یا فلسفه مشرق نامیده است، که حکمت مشرق اشاره به نور است و مشرق جایی است که از آن نور معنویت تابیدن می گیرد.(13)
ابن سینا در منطق نیز توانست تغییرات شگرفی ایجاد کند، از نوآوریهای وی در منطق، می توان به تقسیم قیاس اقترانی به حملی و شرطی اشاره کرد.(14) هم چنین وی بر خلاف ارسطو مقولات عشر را خارج از منطق می داند؛ هر چند در کتابهایی که در اواخر عمر خود نوشت، این بحث را به این دلیل که جزء معقولات اولیه است در فلسفه جا داد، و توانست منطقی را که ارسطو در نه بخش تنظیم کرده بود، در دو بخش تصورات و تصدیقات سامان دهد.(15)
خدمات ابن سینا به طب
کتاب‌ قانون‌ (القانون‌ فی‌ الطب‌) مهم ‌ترین‌ اثر وی‌ در پزشکی، دائرة المعارفی است‌ که در آن مبانی طب سنتی مورد بحث قرار گرفته است. این کتاب در سال ۱۳۶۰ از زبان عربی به زبان فارسی ترجمه شد و توسط انتشارات سروش منتشر گردیده‌ است. کتاب قانون تا دو قرن پیش در دانشگاههای اروپایی و آمریکایی مورد استفاده پزشکان بوده و به بیشتر زبانهای دنیا ترجمه شده‌ است. در ایران به پاس خدمات ابن سینا به علوم پزشکی، اوبل شهریور ماه، زادروز وی را روز پزشک نام گذاری کرده اند.