آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

خداوند در آيه 4 سوره «تحريم» مي‌ فرمايد: «اگر بر ضد او دست به دست هم دهيد [كارى از پيش نخواهيد برد] زيرا خداوند ياور اوست و همچنين جبرئيل و مؤمنان صالح و فرشتگان بعد از آنان پشتيبان اويند». در روايات متعدد «صالح المؤمنين» به امام على(ع) تفسير شده است. حاكم حسكانى، سيوطى، برسويى، عسقلانى، ابن حجر و .... در كتابهايشان چندين حديث آورده اند كه مراد از «صالح المومنين» علي(ع) است.

در آيه 4 سوره «تحريم» مى خوانيم كه خداوند بعضى از همسران پيامبر(صلى الله عليه و آله) را كه تخلفى كرده بودند مخاطب ساخته مى گويد: «وَ اِنْ تَظاهَرا عَلَيهِ فَانَّ اللهَ هُوَ مَولاه وَ جَبْريلُ وَ صَالِحُ المُؤمنينَ وَ الملائِكَة بَعدَ ذالِكَ ظهيرٌ»؛ (اگر بر ضد او دست به دست هم دهيد [كارى از پيش نخواهيد برد] زيرا خداوند ياور اوست و همچنین جبرئيل و مؤمنان صالح و فرشتگان بعد از آنان پشتيبان اويند).
«صالح المؤمنين» همه افراد با ايمان، شايسته و صالح و درستكار را شامل مى شود كه يار و ياور پيامبرند، نه تنها اصحاب و ياران صالحى كه در عصر او بودند بلكه از يك نظر، مؤمنان صالح قرون و اعصار ديگر را نيز در بر مى گيرد كه هر كدام به نوعى به يارى اسلام و پيامبر(صلى الله عليه و آله) و مكتبش بر مى خيزند؛ ولى مهم اينجا است كه در روايات متعدد «صالح المؤمنين» به امام على(عليه السلام) تفسير شده است و نشان مى دهد كه او برترين و كامل ترين مصداق اين آيه است و با توجه به اين كه در كنار جبرئيل قرار گرفته، عظمت مقام او و اهميت اين فضيلت به خوبى آشكار مى شود.
آرى بعد از خداوند و جبرئيل امين، برترين يار و ياور پيامبر اسلام(صلى الله عليه و آله) در تمام طول عمر، امام على(عليه السلام) بود. بنابراين چه كسى جز او مى تواند شايسته خلافت و جانشينى او باشد؟ آيا اين روايات دليل بر اين نيست كه او افضل امت و برترين خلق بعد از پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) بوده است؟
اكنون به سراغ اسناد اين روايات مى رويم و قسمتى از آن را _كه عموماً از منابع اهل سنت گرفته شده است_ يادآور مى شويم:
حاكم حسكانى حنفى در ذيل اين آيه، هيجده حديث! از طرق مختلف نقل مى كند كه منظور از «صالح المؤمنين» على بن ابيطالب(عليه السلام) است، از جمله: اسماء بنت عميس نقل مى كند كه از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) شنيدم مى فرمود: «صالِحُ المُؤمنينَ، عَلِىُّ بنُ ابيطالِب»(1)؛ (صالح المؤمنين على بن ابيطالب است).
و در همان كتاب از ابن عباس نقل شده كه رسول خدا(صلى الله عليه و آله) درباره على بن ابيطالب(عليه السلام) فرمود: «هُوَ صالِحُ المُؤمِنين»(2)؛ (او است صالح المؤمنين).
نيز از عمار ياسر نقل مى كند كه از امام على(ع) شنيد که مى فرمود: پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) مرا فرا خواند و فرمود: «ألا اُبَشِّرُكَ؟ قُلتُ: بَلى يا رَسُولَ الله! وَ مازِلتَ مُبَشِّراً بِالخَيرِ! قالَ: قَد اَنْزَلَ الله فيكَ قُرآناً، قُلتْ وَ ما هُوَ يا رَسولَ اللهِ؟ قالَ قُرِنْتَ بِجَبرَئيل ثُمّْ قَرَءَ: وَ جِبرئيل وَ صالح المؤمنين ...»؛ (فرمود: آيا تو را بشارت بدهم؟ عرض كردم آرى اى رسول خدا، تو هميشه بشارت دهنده به خوبی ها بودى، فرمود: خداوند درباره تو آيه اى نازل كرده و برای تو قرینی برشمرده است، عرض كردم كدام همتا؟ فرمود: تو قرين و هم رديف جبرئيل شده اى ـ خداوند تو را قرين او ساخته ـ سپس این آیه را قرائت فرمودند: «وَ جبرئيل وَ صالحُ المُؤمنينَ»).(3)
در حديث ديگرى نيز همين معنى را از حذيفه نقل مى كند. در حديثى از ابن سيرين و در حديثى از شخص على بن ابى طالب(علیه السلام) نقل مى كند كه: «پيامبر(صلى الله عليه و آله) چنين سخنى را فرمود كه: صالح المؤمنين، على بن ابى طالب است».(4)
بسيارى از مفسران نيز اين حديث را در تفسير خود نقل كرده اند؛ از جمله سيوطى در «الدر المنثور» در ذيل همین آيه از ابن عباس و اسماء بنت عميس اين حديث را نقل کرده است.
و برسويى در تفسير «روح البيان» بعد از نقل اقوال در ذيل اين آيه، از جمله قول مجاهد كه منظور از صالح المؤمنين، على(عليه السلام) است مى گويد: «يُؤَيّدُهُ قَولُه(عليه السلام) يا عَلِىّ اَنْتَ مِنّى بِمَنزِلَةِ هارُونَ مِن موسى»؛ (تاييد اين سخن، حديث ديگرى از پيامبر(صلى الله عليه و آله) است كه فرمود: اى على تو نسبت به من همچون هارون نسبت به موسى(عليه السلام) هستى). سپس آيات متعّددى را نقل مى كند كه خداوند واژه صالحين را در قرآن مجيد بر پيامبران بزرگ اطلاق فرموده و نتيجه مى گيرد هنگامى كه على(عليه السلام) به منزله پيامبر خدا هارون باشد، شايسته عنوان صالحين است.(5)
به علاوه اين حديث از گروه ديگرى مانند عسقلانى در «فتح البارى»، ابن حجر در «الصواعق»، علاء الدين متقى در «كنز العمال» نقل شده است.
كوتاه سخن اينكه: اين، فضيلتى است بزرگ و كم نظير كه خداوند صالح المؤمنين را هم رديف جبرئيل قرار داده و مصداق اتم و اكمل آن طبق روايات بالا، امام على(عليه السلام) بود. آرى او در تمام دوران حيات پيامبر(صلى الله عليه و آله) دوش به دوش او در تمام صحنه هاى زندگى بود و همه جا يار و ياورش محسوب مى شد و از همه كس براى جانشينى او شايسته تر است.(6)