آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

امامت در نگاه اهل سنت، رياست عمومى در امور دين و دنيا به عنوان جانشين پيامبر(ص) است؛ به تعبیری ریاست حکومتی که شکل دینی دارد. با این وصف امامت جزء فروع دین بوده و طبیعتا چنین شخصی می تواند از طرف مردم انتخاب شود. اما شيعه مى گويد: امامت يك منصب الهى بوده و تمام وظايف انبياء _بجز دريافت وحى و آنچه شبيه آن است_ براى امامان ثابت است. از این رو عصمت كه شرط نبوت مى باشد در امام نيز هست. این تفاوت موجب می شود ما امامت را جزء اصول دین بدانیم.

در مورد تعريف «امامت»، اختلاف نظر زيادى وجود دارد، و بايد هم وجود داشته باشد؛ چرا كه امامت از نظر گروهى (شيعه) از اصول دين و ريشه هاى اعتقادى است، در حالى كه از نظر گروه ديگر (اهل سنت) جزء فروع دين و دستورات عملى محسوب مى شود.
بديهى است اين دو گروه به مسأله «امامت» يكسان نمى نگرند و طبيعى است كه تعريف واحدى نيز ندارند؛ به همين دليل مى بينيم يك دانشمند سنى امامت را چنين تعريف مى كند: «اَلاِمامَة رِئاسَة عامَّة فى اُمُورِ الدِّينِ و الدُّنْيا، خَلافَة عَنِ النَّبى(صلى الله عليه وآله و سلم)»(1)؛ (امامت رياست و سرپرستى عمومى در امور دين و دنيا به عنوان جانشينى از پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله و سلم) است).
مطابق اين تعريف، «امامت» يك مسؤوليت ظاهرى در حد رياست حكومت است، منتها حكومتى كه شكل دينى دارد، و عنوان جانشينى پيامبر(صلى الله عليه وآله)(جانشينى و نيابت در امر حكومت) را به خود گرفته است و طبعاً چنين امامى مى تواند از سوى مردم برگزيده شود.
بعضى نيز «امامت» را به معنى جانشينى يك شخص از پيامبر(صلى الله عليه وآله) در بر پا داشتن احكام شرع و پاسدارى از حوزه دين بطورى كه اطاعت او بر همه امت واجب باشد دانسته اند.(2)
اين تعريف تفاوت چندانى با تعريف اول ندارد، و همان مفهوم و محتوا و همان آثار را در بر دارد. ابن خلدون در مقدمه معروفش بر تاريخ، نيز همين معنى را دنبال كرده است.(3)
شيخ مفيد در «اوائل المقالات» در بحث عصمت چنين مى گويد: «اِنَّ الاَئِمَّة الْقائِمينَ مَقام الاَنْبياء فى تنْفيذِ الاَحْكامِ وَ اِقامَةِ الْحُدود وَ حِفْظ الشَّرايِع وَ تَأديب الاَنام مَعْصُومُون كَعِصْمَة الاَنبياء»(4)؛ (امامانى كه جانشينان پيامبران در اجراى احكام و اقامه حدود و حفظ شريعت و تربيت مردم هستند معصوم [از گناه و خطا] هستند، همچون معصوم بودن انبياء).
مطابق اين تعريف كه با اعتقاد پيروان مكتب اهلبيت هماهنگ است امامت چيزى فراتر از رياست و حكومت بر مردم مى باشد؛ بلكه تمام وظايف انبياء [بجز دريافت وحى و آنچه شبيه آن است] براى امامان ثابت است و به همين دليل شرط عصمت كه در انبياء مى باشد در امام نيز هست.(دقت كنيد)
از اين رو در «شرح احقاق الحق» امامت در نزد شيعه چنين تعريف شده: «هِىَ مَنْصَب اِلهى حائِز لِجَميعِ الشُّؤون الْكريمَة و الْفَضائِل اِلاّ النُّبُوَّة وَ ما يُلازِم تِلْكَ الْمَرْتَبَةِ السّامِيَة»(5)؛ (امامت يك منصب الهى و خدادادى است كه تمام مراتب والا و فضايل را در بر دارد جز نبوت و آنچه لازمه آن است).
مطابق اين تعريف، امام از سوى خداوند و به وسيله پيامبر(صلى الله عليه وآله) تعيين مى شود، و همان فضايل و امتيازات پيامبر(صلى الله عليه وآله) را [جز مقام نبوت] دارد، و كار او منحصر به حكومت دينى نيست.
به همين دليل اعتقاد به امامت جزئى از اصول دين محسوب مى شود، نه يكى از فروع دين و وظايف عملى.(6)