آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

دلالت «برهان عنايت» بر وجود امام زمان(عج) به دو بيان تقرير مي شود: 1. آفرينش هستى بهترين و نيكوترين نظام ممكن است. لازمه آن، لزوم وجود امام در آفرينش است وگرنه نظام، احسن نخواهد بود. 2. خداوند براى كمال يابى هر موجودى در اين عالم، همه نوع ابزار ضرورى و غير ضرورى را در اختيارش گذاشته تا به كمال برسد، چگونه ممكن است انسانى كه در دامان همين طبيعت است از اين قانون استثنا شده و ارتقاى معنوى او ناديده گرفته شود؟

يكى از براهينى كه به وسیله آن بر وجود امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) استدلال مى شود «برهان عنايت» است. عنايت در لغت به معناى اراده و قصد است و در اصطلاح تعريفات گوناگونى براى آن شده است. شيخ اشراق مى گويد: «عنايت، احاطه حق تعالى به چگونگى نظام كلى و به آنچه كه تمام اين مجموعه بر آن است مى باشد ...».(1) فخر رازى مى گويد: «عنايت يعنى علم خداوند به اينكه اشيا به چه حالتى باشند تا بر بهترين و كامل ترين وجه واقع شوند».(2) صدر المتالهين مى گويد: «نظام معقول كه نزد حكما عنايت نام دارد مصدر همين نظام موجود است پس اين عالم موجود در نهايت خير و فضيلت ممكن است».(3)
وجوب وجود امام را از طريق «برهان عنايت» به دو بيان مى توان تقرير كرد:
1. آفرينش هستى بهترين و نيكوترين نظام ممكن است. لازمه اين گفتار لزوم وجود امام در آفرينش است وگرنه نظام، احسن نخواهد بود. لذا به همان دليل و برهانى كه تكليف و بعثت ضرورت دارد وجود مستمر امام نيز ضرورت دارد.
2. خداوند براى كمال يابى هر موجودى كه در اين عالم رنگ هستى مى گيرد همه نوع ابزار ضرورى و غير ضرورى را در اختيارش گذاشته تا به كمال برسد، چگونه ممكن است انسانى كه در دامان همين طبيعت است از اين قانون استثنا شده و ارتقاى معنوى او ناديده گرفته شود؟(4)