آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

نزد عایشه، این نقل قول فرزند عمر از پیامبر(ص) نقل شد. عایشه گفت: خدا او را رحمت کند، سخنى را شنیده ولى آن را به درستى درنیافته است؛ جنازه یک یهودى را از کنار پیامبر(ص) عبور دادند، در حالى که بر او مى گریستند. پیامبر(ص) فرمود: شما بر او گریه مى کنید، در حالى که او عذاب مى شود. شافعى، مسلم و... نیز سخن عایشه را قبول کرده و گفته اند: عایشه افزود: از قرآن این آیه کافى است که: «و لا تزر وازرة وزر أخرى».

گاهى به حدیث معروفى تمسّک مى شود که مى گوید: مرده با گریه بستگانش بر او، مورد عذاب قرار مى گیرد و با این دستاویز جلوى گریستن را که خواسته فطرى انسان است مى گیرند. ولى اینان، مفهوم حدیث را درست درنیافته اند که باید آن را بررسى کرد.
در صحیح مسلم آمده است: نزد عایشه، این سخن فرزند عمر نقل شد که «مرده با گریه بستگانش عذاب مى شود». عایشه گفت: خدا او را رحمت کند، سخنى را شنیده ولى آن را به درستى درنیافته است، جنازه یک یهودى را از کنار پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) عبور دادند، در حالى که بر او مى گریستند. پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: شما بر او گریه مى کنید، در حالى که او عذاب مى شود.(1)
در سنن ابى داود هم از عروه، از عبدالله بن عمر نقل شده است: پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود:
مرده با گریه بستگانش بر او، عذاب مى شود. این را براى عایشه نقل کردند. عایشه با اشاره به سخن فرزند عمر، گفت: پیامبر(صلى الله علیه وآله) بر قبر یک یهودى عبور کرد و فرمود: صاحب این قبر عذاب مى شود، در حالى که بستگانش بر او گریه مى کنند. سپس این آیه را خواند:
«وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى»(2)؛ (هیچ بار بردارى، باردیگرى را به دوش نمى کشد).
شافعى گوید: آنچه را عایشه از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) روایت کرده است، به دلالت قرآن و سنت درست به نظر مى رسد. اگر از دلیل قرآنى آن بپرسند، باید گفت: آیاتى همچون «وَلا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى» و «وَ أَنْ لَیْسَ لِلاِْنْسانِ إِلاّ ما سَعى»؛(3) و «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة شَرًّا یَرَهُ»(4) و آیه «لِتُجْزى کُلُّ نَفْس بِما تَسْعى»(5) بر آن دلالت مى کند. و اگر از دلیل حدیثى آن بپرسند، گفته مى شود: پیامبرخدا(صلى الله علیه وآله) به مردى فرمود: آیا این پسر توست؟ گفت: آرى. فرمود: نه تو به جرم او مؤاخذه مى شوى و نه او به جرم تو مورد مؤاخذه قرار مى گیرد. پیامبر هم همان را اعلام کرد که خدا فرموده است، یعنى اینکه جرم هرکسى علیه خود اوست، و کار او براى خود اوست، نه به سود یا زیان دیگرى.(6)
مسلم از ابن عباس نقل مى کند که پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: مرده با گریه بستگانش بر او، عذاب مى شود، ابن عباس گفت: چون عمر درگذشت، این حدیث را بر عایشه نقل کردم. گفت: خدا عمر را رحمت کند. نه به خدا قسم پیامبر خدا(صلى الله علیه وآله) نفرمود که خداوند، با گریه کسى مؤمنى را عذاب مى کند، بلکه فرمود: خداوند، عذاب کافر را با گریه بستگانش بر او مى افزاید.
گوید: عایشه افزود: از قرآن این آیه کافى است که: «وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى»(7).
آنچه را که مسلم از هشام بن عروه نقل کرده است درست است، نه آنچه از ابن عباس نقل کرده است، چون عذاب کردن کافر به سبب گریه بستگانش بر او، نیز مخالف قرآن کریم است.(8)