آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

عبادت به دو چیز تحقق پیدا مى کند: 1- خضوع با بیان و عمل، 2- اعتقاد به خدایى و پروردگارى آنکه در برابرش کرنش انجام مى گیرد و عقیده به اینکه سرنوشت کلّى یا جزئى کرنش کننده، اکنون یا در آینده، به دست اوست. لذا سجده ملائکه به آدم چون شرط دوم را دارا نیست عبادت او محسوب نمی شود.

 از گفته اهل لغت بر مى آید که عبادت، یعنى خضوع و کرنش.(1)
اشکال این تعریف این است که تعریف به اعمّ است، زیرا عبادت مخصوص خداوند است. اگر عبادت به معناى خضوع باشد، باید هر نوع کرنشى در برابر غیر خدا ممنوع باشد، در نتیجه هر کرنش گر از دایره موحّدان بیرون مى افتد، در حالى که خداوند از خضوع فرشتگان براى آدم و کرنش فوق العاده یعقوب و فرزندانش در برابر یوسف خبر مى دهد و کرنش ملائکه نسبت به آدم را مى ستاید و از سر پیچى ابلیس از فرمان سجود نکوهش مى کند:
«فَسَجَدَ الْمَلائِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ»؛(2) (همه فرشتگان سجده کردند).
و «وَ رَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً»؛(3) (یوسف پدر و مادرش را بر تخت خود بالا برد و آنان در برابر او به سجده افتادند).
در آیه دیگرى خطاب به ابلیس مى فرماید:
«قالَ یا إِبْلِیسُ ما لَکَ أَلاّ تَکُونَ مَعَ السّاجِدِینَ»؛ (اى ابلیس، تو را چه مى شود که با سجده کنندگان نیستى؟)(4)
و چون ابلیس عذر مى آورد که، من هرگز در برابر بشرى که از گِل خشکیده، از گِل بد بویى که او را آفریده اى سجده نمى کنم، خداى سبحان او را مخاطب قرار مى دهد که:
«پس بیرون شو، همانا تو رانده شده اى».(5)
همه اینها مى رساند که تنها خضوع و کرنش ـ چه به لفظ و بیان باشد، چه به عمل و رفتار ـ عبادت نیست. پس براى حل مشکل باید ضابطه اى کلى براى عبادت بیان کرد، تا آن خضوعى که نشان پرستش است، با کرنش هاى دیگر متمایز باشد.
به طور خلاصه مى توان گفت، عبادت به دو چیز تحقق پیدا مى کند :
1. خضوع با بیان و عمل.
2. اعتقاد به خدایى و پروردگارى آنکه در برابرش کرنش انجام مى گیرد و عقیده به اینکه سرنوشت کلّى یا جزئى کرنش کننده، اکنون یا در آینده، به دست اوست، چه این اعتقاد درست باشد آنگونه که درباره خداوند است، چه باطل باشد، مثل آنچه در پرستش غیر خداست. پس اگر در خضوع، چنین اعتقادى نباشد، پرستش نیست. خواهیم گفت که همه موحدّان و مشرکان در پرستش خود اعتقادى خاص نسبت به آن معبود دارند، چه آن معبود، خداى سبحان باشد، چه خدایان ادّعایى.(6)