آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

همه شیعیان و گروهى از محدثان اهل تسنن اتّفاق نظر دارند که وقتى آیه «وآت ذا القربى حقه» بر پیامبر نازل شد، ایشان فدک را به حضرت فاطمه بخشید. این حدیث با سندی بسیار متقن از دو صحابی، ابوسعید خدری و ابن عباس نقل شده. از میان محدثان وعلمای اهل سنت بزرگانی مانند سیوطی، متقی هندی، ثعلبی، بلاذری، جوهری، حلبی، سمهودی، حموی و... تملیک فدک را به حضرت فاطمه پذیرفته اند.

علماى شیعه وگروهى از محدثان اهل تسنن اتّفاق نظر دارند که وقتى آیه «وَآتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ» نازل شد پیامبر گرامى (صلی الله علیه و آله) فدک را به دختر خود فاطمه (سلام الله علیها) بخشید.
سند حدیث به دو صحابى بزرگ، ابوسعید خِدرى و ابن عباس منتهى مى ‏شود و از میان محدّثان اهل تسنن افراد ذیل این حدیث را نقل کرده اند:
1. جلال الدین سیوطى، متوفاى سال 909 هجرى، در تفسیر معروف خود مى ‏نویسد: وقتى آیه یاد شده نازل گردید، پیامبر فاطمه را خواست و فدک را به او داد.
او در ادامه مى گوید: این حدیث را محدّثانى مانند بزاز و ابو یَعلى وابن ابى حاتم و ابن ‏مردویه از صحابى معروف ابوسعید خدرى نقل کرده اند.
و نیز مى گوید: ابن مردویه از ابن عباس نقل کرده است که وقتى آیه یاد شده نازل گردید، پیامبر فدک را به فاطمه تملیک کرد.(1)
2. علاء الدّین على بن حسام معروف به متّقى هندى، ساکن مکّه و متوفاى 976 هجرى نیز حدیث یاد شده را نقل کرده است.(2) او مى گوید: محدّثانى مانند ابن النجار وحاکم در تاریخ خود این حدیث را از ابوسعید نقل کرده اند.
3. ابواسحاق احمد بن محمّد بن ابراهیم نیشابورى معروف به ثعلبى، متوفاى سال 427 یا 437 هجرى، در تفسیر خود به نام «الکشف والبیان»(3) گفتگوى امام سجاد(علیه السلام) را با مرد شامى پیرامون آیه «وآت ذا القربى حقّه» نقل کرده است.
4. مورخ شهیر، بلاذرى، متوفاى 279 هجرى، متن نامه مأمون به والى مدینه را نقل کرده است. در آن نامه چنین آمده است: «وَقَدْ کانَ رَسُولُ اللّهِ (صلی الله علیه و آله) أَعْطى فاطِمَةَ فَدَکَ وَ تَصَدَّقَ بهِا عَلَیْها وَکانَ ذلِکَ أَمْراً مَعْرُوفاً لَا اخْتِلافَ فِیهِ بَیْنَ آلِ رَسُولِ اللّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ لَمْ تَزَلْ تُدْعى...»؛(4)
(پیامبر خدا سرزمین فدک را به فاطمه بخشید و این امر چنان مسلّم است که دودمان رسول اللّه (صلی الله علیه و آله) در آن هرگز اختلاف نداشتند و او (فاطمه) تا پایان عمر مدّعى مالکیت فدک بود).
5. احمد بن عبد العزیز جوهرى، مؤلّف کتاب «السقیفه» مى نویسد: هنگامى که عمر بن عبد العزیز زمام امور را به دست گرفت، نخستین مظلمه اى را که به صاحبانش رد کرد این بود که فدک را به حسن بن حسن بن على بازگردانید.(5)
از این جمله استفاده مى شود که فدک ملک مطلق دخت گرامى پیامبر (صلَّى اللّه علیه و آله و سلَّم) بوده است.
6. علاوه بر اینها، ابن ابى الحدید، شأن نزول آیه را در باره فدک از ابوسعید خدرى نقل کرده است. هر چند وى در این نقل به سخن سیّد مرتضى در کتاب «شافى» استناد جسته است، ولى اگر گفتار سید مرتضى مورد اعتماد او نبود، حتماً از آن انتقاد مى کرد.
به علاوه، در فصلى که به تحقیق این موضوع در شرح خود بر نهج البلاغه اختصاص داده است، از مذاکره اى که با استاد مدرسه غربى بغداد داشته صریحاً استفاده مى شود که به اعتقاد وى، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فدک را به دخت گرامى خود بخشیده است.(6)
7. حلبى در سیره خود، ماجراى طرح ادعاى دخت پیامبر و نام هاى شاهدان او را ذکر کرده و مى گوید:
خلیفه وقت قباله فدک را به نام زهرا صادر نمود، ولى عمر آن را گرفت‏ و پاره کرد.(7)
8. مسعودى در کتاب «مروج الذّهب» مى نویسد: دخت پیامبر با ابوبکر در باره فدک مذاکره کرد و از او خواست که فدک را به او بازگرداند، وعلى وحسنین و امّ ایمن را به عنوان شاهدان خود آورد.(8)
9. یاقوت حموى مى ‏نویسد: فاطمه پیش ابوبکر رفت وگفت پیامبر فدک را به من بخشیده است. خلیفه شاهد خواست و... سرانجام مى ‏نویسد: در دوران خلافت عمر (بن عبد العزیز) فدک به دودمان پیامبر باز گردانیده شد، زیرا وضع در آمد مسلمانان بسیار رضایت بخش بود.(9)
10- سمهودى در کتاب «وفاء الوفا» مذاکره فاطمه (علیها السَّلام) را با ابوبکر نقل مى‏ کند وسپس مى‏ گوید: على و امّ ایمن به نفع فاطمه گواهى دادند و هر دو گفتند که پیامبر فدک را در زمان حیات خود به فاطمه بخشیده است.(19)
و نیز مى‏ گوید: فدک در دوران خلافت عمر بن عبد العزیز به خاندان زهرا بازگردانیده شد.(10)
11. مردى شامى با على بن الحسین (علیه السلام) ملاقات کرد وگفت خود را معرفى کن، امام (علیه السلام) فرمود: آیا در سوره بنى اسرائیل این آیه را خوانده اى: «وَآتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ»؟ مرد شامى به عنوان تصدیق گفت: به سبب خویشاوندى بود که خدا به‏ پیامبر خود دستور داد که حقّ آنان را بپردازد.(11)
از میان دانشمندان شیعه، شخصیت هاى بزرگى مانند کلینى و عیّاشى وصدوق، نزول آیه را در باره خویشاوندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل کرده و افزوده اند که پس از نزول این آیه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فدک را به دختر خود فاطمه (علیه السلام) بخشید.
در این مورد متتبّعِ عالیقدر شیعه، مرحوم سیّد هاشم بحرینى، یازده حدیث با أسناد قابل ملاحظه از پیشوایانى مانند امیر مؤمنان وحضرت سجّاد و حضرت صادق و امام کاظم و امام رضا (علیهم السَّلام) نقل کرده است.(12) .(13)