آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

برخی گفته اند منظور از اکمال دین در آیه3 سوره مائده، تکمیل شدن قوانین و احکام دین است، اما این ادعا با نازل شدن آیاتی درباره بعضی موضوعات فقهی بر پیامبر بعداز نزول این آیه منافات دارد. برخی دیگر آنرا کامل شدن حج معنا کرده اند که باز هم به خاطر بی قرینه بودن حمل کل (دین) بر جزء (حج) احتمال بی اساسی است. در مقابل این احتمال ها باید تفسیر صحیح این آیه را یادآور شد که منظور از این آیه کامل شدن ارکان دین با ولایت و امامت است زیرا با ادامه نبوت از مسیر امامت استو که دین به قله کمال می رسد.

در این که مقصود از «اکمال دین» در آیه مورد بحث چیست، سه نظریه مطرح شده است:
1 ـ منظور از «دین»، قوانین و احکام شرع است; یعنى در آن روز قوانین اسلام کامل شد، و پس از آن دیگر در اسلام خلأ قانونى وجود ندارد.
در پاسخ باید گفت: اگر مقصود از اکمال دین، اکمال تشریعى بود، باید بعد از نزول آیه حکمى بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل نمى گشت، با این که مطابق روایات بسیار آیه «کلاله» و آیه «ربا» و برخى دیگر از احکام بعد از آن روز بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شد.
طبرى از براء بن عازب نقل مى کند که آخرین آیه اى که بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شد آیه: «یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفْتِیکُمْ فِى الْکَلالَةِ»(1) است.
ابو حیان اندلسى مى گوید: «بعد از این آیه ـ آیه اکمال ـ آیات بسیارى; از قبیل آیات ربا و آیات کلاله و دیگر آیات بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شد.»
2 ـ برخى معتقدند که منظور از دین در آیه اکمال «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ»(2) حجّ است؛ یعنى در آن روز خاص و با شکوه، خداوند حجّ شما را کامل کرد.
در پاسخ باید گفت: اوّلا: حجّ جزئى از دین است نه تمام آن و حمل کل بر جزء بدون قرینه جائز نیست و این حمل در اینجا خلاف ظاهر است.
ثانیاً: این توجیه با ظاهر کلمه «الیوم» سازگارى ندارد؛ زیرا مقصود از «الیوم» ظرف زمان حاضر و همان زمان نزول و ابلاغ آیه مى باشد و مى دانیم که بسیارى از روایات، شأن نزول آیه را در هجدهم ذى الحجة یعنى بعد از ایّام مناسک حجّ دانسته اند.
3 ـ مقصود از «اکمال دین» کامل شدن ارکان آن توسط ولایت و امامت امیر المؤمنین است؛ زیرا با ادامه نبوّت از مسیر امامت است که دین به قله کمال خود خواهد رسید و مؤید این سخن روایات بسیارى است که شأن نزول آیه شریفه را در مورد ابلاغ ولایت امیرمومنان(علیه السلام) دانسته اند.(2)