آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

طبق آیه ابتلاء: «و اذ ابتلى ابراهیم ربه بکَلمات فأتمّهنّ قال انى جاعلک للنَّاس اماما» (سوره بقره، آیه 124)، مقام امامت از مقام نبوّت و رسالت برتر است؛ زیرا این مقام بعد از ابتلائات وامتحانات بسیار به حضرت ابراهیم(ع) داده شده است؛ در حالی که مقام نبوت و رسالت را داشت.

طبق آیه ابتلاء(1) مقام امامت از مقام نبوّت و رسالت برتر است؛ زیرا این مقام بعد از ابتلائات و امتحانات بسیار به حضرت ابراهیم(علیه السلام) داده شده است. در رابطه با مقام امامت در آیه ابتلاء که به حضرت ابراهیم(علیه السلام) داده شده، دو احتمال است:
1 ـ این که مقصود از امامت مقامى تشریعى و فوق نبوّت است، و اثر آن وجوب متابعت مطلق درتمام افعال و اقوال است.
توضیح آن این که: نبوّت و رسالت ـ فی حد نفسه ـ دلالت بر وجوب اقتداء به نبىّ و رسول در تمام حرکات و اعمال ندارد. بلکه نهایت چیزى که دلالت دارند همان اطاعت و گوش فرا دادن به دستورات خداوند در محدوده دعوت و رسالت است. مگر این که دلیلى دیگر چنین اقتضایى را براى شخص نبىّ یا رسول داشته باشد. مثل این که خداوند مى فرماید: «وَما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُول إِلاّ لِیُطاعَ بِإِذْنِ اللهِ»(2)؛ (ما هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر براى این که به فرمان خدا، از وى اطاعت شود.)
و نیز مى فرماید: «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»(3)؛ (مسلّماً براى شما در زندگى، رسول خدا سرمشق نیکویى است.)
2 ـ احتمال دوم این است که امامت در آیه «ابتلاء» مقام تکوینى باشد که امام به وسیله آن قدرت پیدا مى کند که نفوس قابل را دستگیرى نموده و از راه باطن، آن ها را به هدایت حقیقى رهنمون کند.
در ابتدا چنین برداشت مى شود که هر دو معنا داخل در مفهوم آیه «ابتلاء» به شکل ترتّبى و طولى است، ولى با تأمّلى بیشتر و مراجعه به آیات دیگر پى خواهیم برد که آیه درصدد بیان و افاده معنا و احتمال دوم است; زیرا خداوند متعال در آیه اى دیگر مى فرماید: «وَجَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا»(4)؛ (و آنان را پیشوایانى قرار دادیم که به فرمان ما، مردم را هدایت مى کردند.)
این هدایت، مجرد ارائه طریق و واضح کردن هدف براى اتمام حجّت بر خلق نیست; زیرا این افراد قبل از رسیدن به مقام امامت داراى مقام نبوّت و رسالت بوده اند که همان مقام ارائه طریق و واضح کردن هدف است. خصوصاً آن که در آیه فوق براى امامان(علیهم السلام) صفت «یَهْدُونَ بِأَمْرِنا» آورده است. بنابر این مقصود از هدایتِ مخصوص به امام، همان هدایت تکوینى و تصرّف در نفوس و تربیت آن هاست.
با تأمّل و بررسى در آیه ابتلاء پى خواهیم برد که مقام امامت بالاتر از مقام نبوّت است. مقام نبوّت، مقام اِخبار از جانب خداوند است ولى مقام امامت، مقام هدایت و رهبرى، بلکه دستگیرى جامعه است. مقام امامت، مقام هدایت ظاهرى و باطنى مردم به سوى کمال و سعادت دنیا و آخرت است. این معنا به خوبى از آیه «ابتلاء» استفاده مى شود.(5)