آیین رحمت - معارف اسلامی و پاسخ به شبهات کلامی

ابن تیمیه مى گوید: سوره شورى بدون شک مکّى است، بنابراین آیه مودّت که در این سوره است، نمی تواند در شأن عترت پیامبر(ص) مخصوصا حسنین(ع) که بعدها به دنیا آمدند، باشد. در پاسخ مى گوییم: براى تشخیص اینکه آیه اى مکّى یا مدنى است، دو راه وجود دارد: 1- ملاحظه مضمون آیه. که این روش، مدنی بودن آیه مودّت را اثبات می نماید. 2- رجوع به نصوصى که در مورد آیه از طرف علما وارد شده است. این روش نیز مدنی بودن آیه را اثبات می کند.

ابن تیمیه مى گوید: «سوره شورى بدون شک مکّى است و قبل از ازدواج على با فاطمه نازل شده است و لذا قبل از ولادت حسن و حسین نازل شده است.[حال چگونه این آیه به عترت پیامبر تفسیر شده است]»(1)
در پاسخ مى گوییم: براى تشخیص اینکه آیه اى مکّى یا مدنى است، دو راه وجود دارد:
1ـ ملاحظه مضمون آیه، به این نحو که بگوییم: هر آیه اى که درباره توحید و معارف عقلى و انتقاد از بت پرستى و دعوت به ایمان به خدا و روز رستاخیز و جریان هاى امت هاى پیشین و مشابه این امور است، در غالب موارد، مکّى به حساب مى آید؛ زیرا در آن عصر مسائلى که احتیاج به ذکر آن ها بود، همین مسائل بود. ولى آیاتى که مربوط به شؤون نظام اسلامى و جهاد و مناظرات با یهود و نصارا و احکام شرعى و نظام اجتماعى است، غالباً مدنى به حساب مى آید. در مورد آیه «مودّت» نیز با مراجعه به مضمون آن پى خواهیم برد که با نزول در مدینه تناسب دارد، علاوه بر اینکه خلاف آن دارای اشکالاتی است از جمله اینکه: مگر پيامبر(صلي الله عليه وآله) در مكه به چه درجه اي از توفيق تبليغي رسيده بود؟ يا اينكه مسلمانان در چه موقعيت ممتازي بودند كه بخواهند برای پيامبر (صلي الله عليه وآله) اجر رسالت بدهند!؟ ويا اينكه مگر مسلمانان در مكه جرأت ابراز وجود داشتند كه بخواهند براي رسالت اجر تعيين كنند!؟ و...
2ـ رجوع به نصوصى که در مورد آیه از طرف علما وارد شده است. در مورد سوره شورى مشاهده مى کنیم که مفسّران مى گویند: سوره شورى مکّى است بجز چهار آیه از آن، که اوّل آن ها آیه «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى»(2)؛ (بگو : من هیچگونه پاداشی از شما بر این دعوت در خواست نمی کنم جز دوست داشتن نزدیکانم  (اهل بیتم))  است.
قرطبى مى گوید: سوره شورى بنا بر قول حسن و عکرمه و عطاء و جابر مکّى است. و ابن عباس و قتاده گفته اند: به جز چهار آیه آن که در مدینه نازل شده است که یکى از آن ها «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ...» مى باشد.(3)
ابوحیان از ابن عباس نقل مى کند که سوره شورى مکّى است به جز چهار آیه آن از «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً...» تا آخر چهار آیه، که در مدینه نازل شده است.(4)
شوکانى(5) و آلوسى(6) و... نیز همین مطلب را نقل کرده اند.
این نکته قابل توجه است که بدانیم قرآن کریم به اتفاق دانشمندان بر حسب ترتیب نزول جمع آورى نشده است، و لذا اغلب سوره هاى مکّى از آیات مدنى خالى نبوده و نیز اکثر سوره هاى مدنى از آیات مکّى خالى نیست. و اگر سوره اى را مکّى یا مدنى مى نامند تابع این است که اغلب آن سوره داراى چه نوع آیه اى و در کجا نازل شده است. براى روشن شدن موضوع به نمونه هایى اشاره مى کنیم:
الف) سوره عنکبوت مکّى است بجز ده آیه از اوّلش که مدنى است.(7)
ب) سوره کهف مکّى است بجز هفت آیه از اوّلش که مدنى است.(8)
ج) سوره مریم مکّى است الاّ آیه سجده و «وَإِنْ مِنْکُمْ إِلاّ وارِدُها»(9).(10)
د) سوره حجّ مکّى است بجز آیه  «وَمِنَ النّاسِ مَنْ یَعْبُدُ اللهَ عَلى حَرْف»(11).(12).(13)